بزرگنمايي:

آریا بانو - ایسنا / واکاوی ظرفیت‌های دیوان حافظ برای ارائه به نوجوانان» عنوان طرح پسادکتری سمانه اسدی است که با راهنمایی کاووس حسن‌لی استاد دانشگاه شیراز و مدیر کرسی پژوهشی حافظ و با حمایت بنیاد ملی علم ایران به پایان رسیده است
اسدی با مدرک دکتری تخصصی زبان و ادبیات فارسی -ادبیات غنایی از دانشگاه شیراز درباره‌ علت شکل‌گیری این طرح، گفت: در چند دهه‌ اخیر، ظرفیت‌های ادبیات کهن، به‌ویژه آثار بزرگان ادب فارسی، برای ارائه به نوجوانان در کانون توجه قرار گرفته است؛ اما با اینکه دیوان حافظ یکی از گران‌بهاترین گنجینه‌های ادبی و فرهنگی ایرانیان به شمار می‌رود، تا پیش‌از این، نه اثری خلاقانه با بهره‌گیری از ظرفیت‌های آن برای این گروه سنی نگارش یافته و نه پژوهشی در پیوند با آن انجام شده بود.
وی ادامه داد: ازآنجاکه مخاطب اصلی دیوان حافظ بزرگسالان هستند، این پرسش مطرح می‌شود که آیا نوجوانان هم می‌توانند با بخشی از اشعار او ارتباط بگیرند و درکی از آن داشته باشند یا خیر؟ یافتن پاسخ این پرسش به شکل‌گیری نخستین پژوهش در این زمینه انجامید.
این پژوهشگر درباره‌ روش پژوهش، گفت: این پژوهش از دو طریق پی گرفته شد؛ یکی مطالعه‌ منابع معتبر و مرتبط با موضوع و بررسی توصیفی‌تحلیلی آن و دیگری تدوین و توزیع پرسشنامه‌ای علمی برای آگاهی از میزان آشنایی و درک نوجوانان از دیوان حافظ و شناخت دیدگاهشان درباره‌ شخصیت و اشعار او.
اسدی در ادامه بیان کرد: مطالعه‌ منابع معتبر در دو حوزه‌ روانشناسی و حافظ‌شناسی و تحلیل یافته‌ها نشان داد اشتراکاتی میان ویژگی‌های دوره‌ نوجوانی و بسیاری از ابیات حافظ وجود دارد که مناسب‌بودن آنها را برای نوجوانان تأیید می‌کند. برخی از ظرفیت‌های دیوان حافظ برای ارائه به نوجوانان عبارتند از: پرداختن به موضوعات و مفاهیمی مانند تلاش برای شناخت خود و یافتن معنای زندگی، آرمان‌گرایی، مسائل اخلاقی و اجتماعی، عشق و دوستی (که از ویژگی‌های دوره‌ نوجوانی هم هستند)، تعدد و تنوع شخصیت‌ها (انسانی و غیرانسانی) و شیوه‌ پردازش آنها در کنار فضای روایت‌گونه و نمایشی برخی از سروده‌ها.
وی افزود: با توجه به این ظرفیت‌ها می‌توان به بخشی از نیازهای معنوی نوجوانان پاسخ مناسب داد؛ نیازهایی همچون داشتن فضایی امن برای گفت‌وگوی درونی، ‌اندیشیدن به واقعیت‌ها و احتمالات و خیال‌پردازی؛ داشتن دوستی امن و صمیمی، با احساسات و دغدغه‌های مشترک؛ دستیابی به استقلال عمل در کنار بهره‌مندی از راهنمایی افراد مطمئن و آگاه؛ نیاز به هویت‌یابی و خداشناسی و دستیابی به معنای زندگی.
به‌ گفته‌ اسدی، 401 نفر از نوجوانان مناطق گوناگون ایران به پرسشنامه‌ای که روایی و پایایی آن بررسی و تأیید شده بود، پاسخ داده‌اند.
وی درباره‌ یافته‌های حاصل از بررسی این نظرسنجی گفت: نتایج پژوهش نشان می‌دهد نوجوانان شرکت‌کننده در نظرسنجی، بیت‌هایی با موضوع دوستی را بهتر از دیگر شعرهای انتخابی دیوان حافظ درک می‌کنند و محبوب‌ترین اشعار حافظ ازنظر آنها شعرهایی‌ است که با موضوع عشق و دوستی سروده شده است. آنها به شخصیت حافظ و دیوانش علاقه‌مندند و دوست دارند بیشتر با او و افکار و اشعارش آشنا شوند. 95درصد شرکت‌کنندگان، اشعار انتخابی حافظ را در شمار آثار مناسب برای هم‌سن‌وسالان خود دانسته و 81/72 درصدشان میزان سودمندی این سروده‌ها را برای نوجوانان، زیاد و بسیار زیاد برشمرده بودند.
اسدی مهم‌ترین دلایلی را که نوجوانان برای علاقه‌مندی خود به شعرهای حافظ بیان کرده‌اند، برشمرد و افزود: تنوع موضوعات، زبان شیرین، دلنشینی و آرامش‌بخش‌بودن شعرها، دریافتنی‌بودن معنی بسیاری از بیت‌ها، منطبق‌بودن اشعار با واقعیت جهان و زندگی، پرمفهوم‌بودن آنها، ارزشمندی پندها و نشان‌دادن راه‌ورسم درست زندگی به خواننده.
وی خاطر نشان کرد: بدیهی‌ است منظور از امکانِ بهره‌مندی نوجوانان از دیوان حافظ، درک تمام‌وکمال ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های لفظی و معنوی این اثر از سوی آنان نیست؛ مقصود آن است که مشترکاتِ مفهومی بخشی از سروده‌های حافظ با ویژگی‌هایی از دوره‌ نوجوانی، می‌تواند این اثر را در شمار آن دسته از آثار کهن ادب فارسی قرار دهد که قابلیت ارائه به نوجوانان را دارند. درک لایه‌ نخست بسیاری از بیت‌های حافظ برای نوجوانان امکان‌پذیر است و هرچه دانش زبانی و ادبی نوجوان و توانایی درک مطلب او در طول دوران تحصیل و پشت‌سرگذاشتن سال‌های آغازین دوره‌ نوجوانی بیشتر شود، میزان درک و دریافت و بهره‌مندی او از شعر حافظ نیز می‌تواند افزایش یابد.
به نقل از روابط عمومی بنیاد ملی علم ایران (INSF)، اسدی اضافه کرد: افزون بر این، همان‌گونه که در دهه‌های اخیر، شکل‌گیری آثار ادبی (بازنویسی، بازآفرینی و ...) و هنری (پویانمایی و ...) بر اساس آثاری همچون شاهنامه، کلیله‌ودمنه، بوستان، گلستان، خمسه‌ نظامی، منطق‌الطیر، مثنوی و ... ، موجب بیشترشدن آشنایی و پیوند نوجوانان با این متون و درک و بهره‌مندی آنان از ادبیات کهن فارسی شده، شکل‌گیری آثاری با محوریت اشعار حافظ نیز می‌تواند چنین نتایجی در بر داشته باشد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد این قابلیت در دیوان حافظ وجود دارد؛ اما تاکنون آن‌گونه که بایسته است، به آن پرداخته نشده است.
این پژوهشگر درباره‌ کاربرد پژوهش خود گفت: نتایج این پژوهش می‌تواند برای همه‌ افراد و نهادهایی که در پیوند با نوجوانان‌ هستند، سودمند باشد. آنها می‌توانند با بهره‌گیری از ظرفیت‌های دیوان حافظ، شیوه‌هایی تازه و متفاوت را در برنامه‌ریزی‌های آموزشی و تربیتی و خلق آثار ادبی و هنری برای نوجوانان تجربه کنند.
وی در پایان خاطر نشان کرد: نوجوانان، اثری مناسب زمان خود می‌خواهند؛ آنها خواهان آشنایی با حافظ و اثرش در قالب‌هایی نوتر و خلاقانه‌تر و مخصوص‌ به‌ خود هستند؛ ازاین‌رو، زمانی می‌توانیم میان نوجوان و میراث نیاکانش پیوند برقرار کنیم که این گنجینه‌های ارزشمند را در بسته‌بندی زیبا و جذاب و متناسب با سلیقه‌اش به او هدیه دهیم و آن را به عنصری جاری و پویا در فضای تنفس و حیات نسل جوان تبدیل کنیم.