آریا بانو - ایرنا / تعداد تولدها و به تبع آن نرخ باروری در سال‌های اخیر کاهشی بوده است، در این صورت آیا می‌توان انتظار داشت در سال 1430 جمعیت کشور به 150 میلیون نفر برسد؟ تحقیقات علمی نشان می‌دهد این امر بعید به نظر می‌رسد.
همچنان موضوع جمعیت یکی از دغدغه های اصلی کشور محسوب می شود و سیاست گذاری ها حاکی از آن است که با وجود ابلاغ سیاست های کلی جمعیت در سال 1393 و تصویب قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در سال 1400 اما همچنان عبور از چالش های پیش رو جمعیتی به سختی امکان پذیر است.
سازمان ملل متحد بر اساس یکی از وظایف خود همواره برآوردهایی از جمعیت کشورها را منتشر می کند که بر این اساس، اعلام کرده است تا سال 1420 سطح باروری ایران به سطح جانشینی افزایش نخواهد یافت.
محمدجواد محمودی رئیس موسسه تحقیقات جمعیت کشور درباره برآورد سازمان ملل از آینده جمعیت و نرخ رشد آن در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: نتایج پیش‌بینی‌های سازمان ملل در سال 2017 در مورد تحولات باروری نشان می‌دهد که در هر سه سناریوی پایین، متوسط و بالا، تا سال 1420 سطح باروری ایران به سطح جانشینی افزایش نخواهد یافت و نرخ رشد جمعیت در هر سه سناریو کاهشی خواهد بود.
وی افزود: بر اساس برآورد سازمان ملل، در سناریوی حد پایین در سال 1409 نرخ رشد جمعیت ایران به حدود صفر می‌رسد و بر مبنای سناریوی حد متوسط در سال 1429 نرخ رشد جمعیت ایران منفی می‌شود.
محمودی اظهار داشت: بر این اساس همچنین تغییرات حجم جمعیت ایران بر اساس سناریوهای سازمان ملل بازنگری شده در سال2017، نشان می‌دهد که در صورت ادامه روند کنونی کاهش باروری، بر اساس سناریوی حد پایین، جمعیت ایران تا سال 1430 به حدود 83 میلیون نفر، در سال 1439 به حدود 77.6 میلیون نفر و تا سال 1479 به حدود 42 میلیون نفر کاهش خواهد یافت.
وی تاکید کرد: همچنین در صورت تحقق سناریوی حد متوسط، جمعیت ایران تا سال 1430 به حدود 93 میلیون نفر، سپس تا سال 1479 به ‌حدود 72 میلیون نفر کاهش خواهد یافت.
وی افزود: بر اساس برآورد سازمان ملل، در سناریوی حد پایین در سال 1409 نرخ رشد جمعیت ایران به حدود صفر می‌رسد و بر مبنای سناریوی حد متوسط در سال 1429 نرخ رشد جمعیت ایران منفی می‌شود.

رئیس موسسه تحقیقات جمعیت کشور با بیان اینکه برآورد موسسه تحقیقات جمعیت کشور از آینده جمعیت و نرخ رشد آن چندان متفاوت از آن چیزی که سازمان ملل منتشر کرده است، نیست و تفاوت ها صرفاً ناشی از تفاوت در فرضیه ها است، خاطرنشان کرد: این موسسه پیش بینی جمعیت ایران در طول برنامه هفتم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی 1402-1407 و ادامه آن تا افق 1430 را انجام داده است.
وی با بیان اینکه پیش‌بینی‌های جمعیتی معمولاً براساس اطلاعاتی درباره میزان زاد و ولد، مرگ و میر و مهاجرت انجام می‌گیرد و از این میان میزان زاد و ولد، هم به خاطر تأثیر آن در تعداد و ساختار سنی جمعیت و هم به علت حساسیت آن در مقابل سیاست های جمعیتی از اهمیت بیشتری برخوردار است، تاکید کرد: این مطالعه سعی کرده بر اساس پیش بینی جمعیت کشور 1430 - 1395 که توسط موسسه تحقیقات جمعیت کشور انجام شده و با استفاده از جمعیت تخمینی آن در سال 1403 به تفکیک سن و جنس، جمعیت ایران و وضعیت سالمندی را در افق 1430 پیش بینی کند.
محمودی گفت: برای پیش بینی جمعیت از برنامه اسپکتروم که برای انجام پیش‌بینی‌های جمعیتی است، استفاده شد؛ انجام پیش‌بینی‌ جمعیت با روش ترکیبی مستلزم اطلاعاتی درباره‌ جمعیت برحسب سن و جنس در سال پایه، داده‌های سال جاری و فرض‌هایی درباره‌ آینده‌ میزان باروری کل، الگوی سنی باروری، امید زندگی در بدو تولد به تفکیک جنس، مناسب‌ترین مدل جدول عمر و حجم و الگوی مهاجرت بین‌المللی است و پیش بینی براساس سه سناریو ارائه شده است.
وی افزود: در سناریوهای پیش بینی بر اساس فروض افزایش یا تثبیت سطح باروری از 1.61 فرزند برای هر زن از ابتدای اجرا تا پایان سال برنامه پنج ساله هفتم توسعه بین سال های 1403 - 1407 و در ادامه برای افق 1430 است که در سناریوی اول با فرض افزایش سطح باروری از 1.61 به 2.5 فرزند برای هر زن تا پایان سال 1407 پایان برنامه هفتم، و تثبیت سطح باروری در 2.5 فرزند برای هر زن از سال 1408 تا سال افق 1430 مورد توجه است.
محمودی تاکید کرد: در سناریوی دوم نیز فرض تثبیت سطح باروری از 1.61 فرزند برای هر زن تا سال هدف و در سناریوی سوم، فرض افزایش سطح باروری از 1.61 فرزند برای هر زن تا سال 1430 به نحوی که جمعیت ایران به 150 میلیون نفر برسد، در نظر گرفته شده است.
وی ادامه داد: در فرض مرگ و میر، برای اعمال ضرایب بقا در جمعیت مورد پیش بینی از شاخص امید زندگی در بدو تولد استفاده شد؛ بنابراین، میزان امید زندگی بر اساس تخمین مرکز آمار ایران در سال پایه برای مردان 72.5 سال و برای زنان 75.5 سال درنظر گرفته شد؛ همچنین فرض شده که الگوی تغییرات ضرایب بقا بر اساس الگوی جداول غرب کول و دمنی باشد.
رئیس موسسه تحقیقات جمعیت کشور با اشاره به فرض مهاجرت، گفت: در این مورد فرض شده که مهاجرت های بین المللی تأثیر قابل ملاحظه ای در تحولات جمعیتی کشور نداشته باشد؛ هدف گذاری شده میزان افزایش نرخ باروری به گونه ای تعیین شود که در سال ها و دهه های آینده با شیب متناسب حرکت کنیم. بنابراین برای دستیابی به افق جمعیتی مطلوب، تدوین مرحله ای برنامه جمعیتی و نقشه راه آن در دهه های آینده بسیار لازم و ضروری است.
وی با اشاره به یافته های تحقیق بر مبنای این فرضیه ها تاکید کرد: در سناریوی اول درصورتی که مطابق هدف گذاری برنامه هفتم توسعه، نرخ باروری به 2.5 فرزند به ازای هر زن تا پایان برنامه سال 1407 افزایش یابد و پس از آن تثبیت شود، تحولات جمعیت ایران تا سال 1430 نشان می دهد، با وجود افزایش نرخ باروری به 2.5 فرزند به ازای هر زن و تثبیت آن از سال 1408 تا سال 1430، نرخ رشد جمعیت تا پایان برنامه افزایش آرام و پس از تثبیت با کاهش رشد جمعیت در افق 1430 مواجه خواهیم بود.
محمودی افزود: در این سناریو تعداد جمعیت در سال 1430 به حدود 105 میلیون نفر افزایش خواهد یافت؛ تعداد تولدها نیز از ادامه همین روند قبلی تبعیت خواهد کرد به طوری که از 980 هزار تولد در اول اجرای برنامه تا پایان برنامه هفتم توسعه به یک میلیون و 470 هزار تولد و در افق 1430 به یک میلیون 570 هزار تولد خواهد رسید.

محمودی در ارتباط با وضعیت سالخوردگی نیز افزود: جمعیت سهم نسبی جمعیت سالخورده 60 ساله و بیشتر روند افزایشی خود را در افق 1430 نشان می‌دهد، به طوری که از 63.11 درصد در سال 1403 به 01.24 درصد در سال 1430 خواهد رسید؛ درصد جمعیت 65 ساله و بیشتر هم از همان روند تبعیت خواهد کرد.
رئیس موسسه تحقیقات جمعیت کشور تاکید کرد: در سناریوی دوم نیز در صورتی که تثبیت نرخ باروری در1.61 فرزند به ازای هر زن تا سال 1430 داشته باشیم، تحولات جمعیت ایران تا سال 1430 نشان می دهد با تثبیت نرخ باروری در 1.61 فرزند به ازای هر زن، نرخ رشد جمعیت تا پایان برنامه هفتم سال 1408 کاهشی و تا سال 1420 روند کاهشی آن تداوم خواهد داشت و از سال 1425 تا افق 1430 رشد جمعیت کشور منفی خواهد بود.
محمودی افزود: در این فرض تعداد جمعیت پس از روند افزایش قابل ملاحظه از 84 میلیون و 920 هزار نفر به 91 میلیون نفر در سال 1425، پس از آن با کاهش نسبی جمعیت روبرو خواهیم شد، بطوری که جمعیت در افق 1430 به 90 میلیون و 640 هزار نفر خواهد رسید.

رئیس موسسه تحقیقات جمعیت کشور ادامه داد: بر اساس سناریوی سوم؛ سطح افزایش باروری مورد نیاز برای رسیدن جمعیت کشور به 150 میلیون نفر در سال 1430 محاسبه شده است؛ طبق این پیش بینی، در صورتی جمعیت کشور به 150 میلیون نفر تا سال 1430 خواهد رسید که میزان باروری کل در طول دوره پیش بینی روند افزایش خود را به گونه ای طی کند که از 1.61 فرزند به ازای هر زن در سال اول برنامه، به 8.2 فرزند به ازای هر زن در سال 1430 برسد.
محمودی گفت: در غیر این صورت جمعیت کشور به 150 میلیون نفر نخواهد رسید. نرخ رشد جمعیت تا پایان برنامه هفتم سال 1408 و پس از آن روند صعودی خواهد داشت و در افق 1430 به بیش از 3 درصد خواهد رسید؛ در این فرض تعداد جمعیت از 84.92 میلیون نفر با افزایش معناداری به حدود 149 میلیون نفر در سال افق 1430 خواهد رسید که البته با واقعیت‌های فعلی جامعه همخوانی ندارد و بسیار بعید بنظر می‌رسد.

وی خاطر نشان کرد: سهم نسبی جمعیت سالخورده 60 ساله و بیشتر نیز روند افزایشی خود را در افق 1430 نشان می دهد، بطوریکه از 11.63 درصد در سال 1403 به 17 درصد در سال 1430 خواهد رسید. درصد جمعیت 65 ساله و بیشتر هم از همان روند تبعیت خواهد کرد.