آریا بانو - زومیت / با وجود کشف صدها قمر در اطراف سیاره‌های منظومه شمسی به ویژه غول‌های گازی، امروز یافتن قمرهای جدید همچنان به صورت چالش باقی مانده است.
با اعلام کشف قمری تازه در مدار سیاره اورانوس، بسیاری از مردم شگفت‌زده شدند که چرا ما هنوز نمی‌دانیم دقیقاً چند قمر در اطراف سیارات منظومه‌ی شمسی وجود دارد. کشف قمرها در روزگار کنونی بسیار دشوارتر از چیزی است که ممکن است تصور کنید.
بازار ![]()
عطارد و زهره هیچ قمری ندارند (البته زهره یک شبه‌قمر به نام Zoozve دارد). ماه تنها قمر زمین است و مریخ دو قمر به نام‌های فوبوس و دیموس دارد. بعد از آن اوضاع کمی پیچیده‌تر می‌شود. طبق آخرین شمارش، مشتری 97 قمر دارد و پس از یک کشف بزرگی که به شناسایی 128 قمر جدید در اطراف زحل انجامید، شمار قمرهای این غول گازی حالا به 274 می‌رسد. اورانوس 29 قمر دارد (جدیدترین آن همین اخیراً اعلام شد) و در پایان این رژه‌ی سیاره‌ای، نپتون با 16 قمر تأییدشده قرار می‌گیرد.
به‌طورکلی، منظومه شمسی 419 قمر شناخته‌شده پیرامون سیارات دارد. اگر قمرهای سیاره‌های کوتوله، سیارک‌ها و دیگر جهان‌ها را هم حساب کنیم، این عدد بیش از دو برابر می‌شود؛ اما بخش مهم ماجرا در واژه‌ی «شناخته‌شده» است. قطعی است که شمار قمرها افزایش خواهد یافت، اما نمی‌دانیم این شمارش چه زمانی به‌روز خواهد شد.
کاوشگر کاسینی توانست پنج قمر از مجموع 274 قمر شناخته‌شده‌ی زحل را تنها در یک تصویر ثبت کند. این قمرها عبارت‌اند از: جانوس، پاندورا، انسلادوس، میماس و رئا.
یافتن قمرها دشوار است، اما می‌توان مطمئن بود که هیچ قمر بزرگی از دید ما پنهان نمانده است. مشتری قمری دیگر به بزرگی گانیمد ندارد و هنوز قمری دوم مانند تیتان در مدار زحل کشف نشده است. آنچه باقی مانده، قمرهای کوچک‌اند؛ اجرامی در ابعاد یک شهر که میلیاردها کیلومتر از زمین فاصله دارند.
وقتی سال گذشته بیست و هشتمین قمر اورانوس همراه با پانزدهمین و شانزدهمین قمر نپتون کشف شد، تیم پژوهشی با اطمینان گفت که دیگر قمری بزرگ‌تر از 8 کیلومتر برای اورانوس و 14 کیلومتر برای نپتون نباید وجود داشته باشد. قمری که به‌تازگی پیرامون اورانوس کشف شده، اندکی بزرگ‌تر از این حد است، اما درون مدار قمرهای بزرگ‌تر این سیاره قرار دارد؛ جایی که پیش‌تر احتمالاً تصور می‌شد کاملاً بررسی و تکمیل شده است.
برای مشتری و زحل، این محدودیت بسیار کوچک‌تر است: به‌ترتیب 2 و 3 کیلومتر؛ یعنی بزرگ‌ترین قمرهای تازه‌ای که ممکن است هنوز ناشناخته مانده باشند، چنین اندازه‌ای دارند. از آنجا که مجموعه‌ی بزرگ قمرهای تازه‌ی زحل احتمالاً حاصل یک برخورد فاجعه‌آمیز بوده که این همه قمر را پدید آورده، به احتمال زیاد باز هم قمرهای تازه‌ای کشف خواهند شد.
اندازه اهمیت زیادی دارد؛ زیرا هرچه قمر کوچک‌تر باشد، کم‌نورتر به نظر می‌رسد. زمان‌بندی رصدها نیز بسیار اثرگذار است. برخی از این قمرها در فاصله‌ی زیادی از سیاره‌ی میزبانشان می‌چرخند، بنابراین مدت زیادی طول می‌کشد تا یک بار مدارشان را کامل کنند. اخترشناسان شاید بتوانند آن‌ها را ببینند، اما ماه‌ها یا حتی سال‌ها رصد لازم است تا تأیید شود واقعاً قمری از آن سیاره هستند. برای نمونه، S/2002 N5، پانزدهمین قمر نپتون، به مدت 22 سال گم شده بود. این قمر هر 9 سال یک بار به‌دور سیاره می‌چرخد.
در مورد قمر تازه‌ی اورانوس هم نزدیکی بیش‌ازحد به سیاره مشکل‌ساز بود؛ زیرا خود سیاره بسیار پرنورتر از قمری با قطر 10 کیلومتر است. علاوه بر این، شکل و موقعیت مدار هم اهمیت دارد. جهت‌گیری قمر ممکن است همیشه برای رصد مناسب نباشد. مدار برخی از قمرها نیز مثل قمرهای پس‌رونده، نامنظم است. بسیاری از این قمرها درواقع اجرامی هستند که از بخش‌های دیگر منظومه‌ی شمسی به دام افتاده‌اند.
از زمانی که گالیله چهار قمر بزرگ مشتری را کشف کرد، اخترشناسان همه‌ی قمرهای آسان برای شناسایی را یافته‌اند و حالا در حال جست‌وجوی موارد دشوارتر هستند: قمرهایی بسیار کوچک، کم‌نور و با مدارهای عجیب و طولانی. این کار با نگاه سریع امکان‌پذیر نیست. یافتن قمرها فرایندی طاقت‌فرسا و نیازمند تعهدی بلندمدت است.