آریا بانو - زومیت / نیاکان انسان شاید نخستین گام‌های دوپایی خود را نه روی زمین‌های باز، بلکه میان شاخه‌های درختان برداشته باشند؛ این راز تکاملی هنوز هم شگفتی‌آفرین است.
جنگلی وسیع و ساوانایی بکر در کنار هم گسترده شده بودند؛ نیاکان انسان با تردید میان شاخه‌ها حرکت می‌کردند، برای حفظ تعادل با دست و پا شاخه‌ها را می‌گرفتد و نخستین گام‌های روی دو پا را تمرین می‌کردند. این صحنه نه در باز و بیابان‌های خشک، بلکه در ارتفاعات درختان رقم خورد، جایی که هر حرکت به مهارت و دقتی بالا نیاز داشت و شاید دقیقاً همان جایی بود که مهارت دوپایی انسان شکل گرفت.
بازار ![]()
به‌گزارش ساینس‌آلرت، پژوهشی بی‌سابقه که توسط دانشمندان مؤسسه‌ی انسان‌شناسی تکاملی ماکس پلانک در آلمان انجام شده، ارتباط میان شیوه‌های جست‌وجوی غذای شامپانزه‌های دره‌ی ایسا در تانزانیا و نوع جابه‌جایی آن‌ها را کشف کرده است. این یافته احتمال می‌دهد منشأ مهارت دوپایی انسان نه برای حرکت روی سطح زمین، بلکه بیشتر برای رسیدن به بالا شکل گرفته باشد.
مهارت دوپایی انسان احتمالاً برای رسیدن به بالای درختان شکل گرفت
دیدگاه مذکور با تصویری پذیرفته‌شده در تضاد است که نیاکان انسان با تغییر اقلیم و بازشدن مناظر طبیعی، ناچار شدند از درختان پایین بیایند و برای یافتن غذا و پناهگاه در ساواناهای باز و در معرض خطر شکارچیان بزرگ حرکت کنند. ریانا دراموند کلارک، انسان‌شناس در مؤسسه‌ی ماکس پلانک، می‌گوید: «دهه‌ها تصور می‌شد دوپایی زمانی پدید آمد که از درختان پایین آمدیم و ناچار شدیم در ساوانا راه برویم.»
درباره‌ی رازهای راه‌رفتن نیاکان انسان روی دو پا، پرسش‌های بسیاری مطرح می‌شود: انسان‌های اولیه چه زمانی و چرا شروع به راه‌رفتن کردند؟ این دو پرسش از جذاب‌ترین معماهای دیرین‌انسان‌شناسی هستند. پژوهشگران با بررسی رفتارهای تغذیه‌ای شامپانزه‌های شرقی و رابطه‌ی آن‌ها با گونه‌های مختلف درختان، به سرنخ‌هایی تازه‌ای دست یافته‌اند.
شامپانزه‌های دره‌ی ایسا در زیستگاه‌هایی موسوم به «ساوانا موزاییک» زندگی می‌کنند؛ جنگل‌های باز و خشک که شباهت زیادی به زیستگاه‌های باستانی نخستین انسان‌تباران، شامل انسان امروزی و اجداد منقرض‌شده‌ی او، دارد. این منطقه یکی از خشک‌ترین زیستگاه‌های شناخته‌شده‌ی شامپانزه‌ها در جهان است و در فصل خشک (ماه‌های مه تا اکتبر) بیش از 75 درصد آن در آتش می‌سوزد.
شامپانزه‌های دره‌ی ایسا با وجود شرایط سخت، همانند شامپانزه‌های جنگل‌های متراکم زمان زیادی را روی درختان می‌گذرانند. بخشی از دلیل این موضوع به منابع غذایی بازمی‌گردد، زیرا برای خوردن باید دانه‌ها را از غلاف جدا کنند یا میوه‌های نارس و فیبری را با تلاش بیشتری بجوند.
شامپانزه‌ها به دلیل جثه‌ی بزرگ، هنگام جابه‌جایی در درختان اغلب از شاخه‌ها آویزان می‌شوند یا با گرفتن شاخه‌های اطراف برای حفظ تعادل، ایستاده روی دو پا حرکت می‌کنند. این سطح بالای زندگی درختی و راه‌رفتن روی شاخه‌ها که پیش‌تر در جمعیت‌های دیگر هم مشاهده شده بود، از فرضیه‌ی مورد بحث پشتیبانی می‌کند: اینکه نیاکان انسان پیش از ورود به ساواناها، در محیط‌های درختی به دوپایی عادت کردند.
نیاکان انسان در محیط‌های درختی به دوپایی عادت کرده‌اند
ایده‌ی مذکور با دیدگاهی رایج تضاد دارد که می‌گوید تبدیل جنگل‌ها به ساوانا در اواخر دوره‌ی میوسن (23 تا 5٫3 میلیون سال پیش) نیاکان انسان را به حرکت ایستاده‌رو واداشت تا بتوانند در مناظر باز با منابع غذایی پراکنده دوام بیاورند.
بااین‌حال، شواهد فسیلی از آن دوره محدود است. در بازه‌ی بحرانی 4 تا 7 میلیون سال پیش که احتمالاً آغاز گسترش دوپایی بوده، مدارک اندکی در دسترس است. حتی فسیل‌های اواخر میوسن نشان می‌دهند بسیاری از انسان‌تباران منقرض‌شده همچنان ویژگی‌های درخت‌زی، مانند بازوهای دراز و انگشتان خمیده را حفظ کرده بودند.
افزون‌بر‌این، بررسی‌های مربوط به ساییدگی دندان‌ها و ایزوتوپ‌های کربن نشان می‌دهد برخی انسان‌تباران حتی در زیستگاه‌های باز همچنان به منابع غذایی درختان متکی بودند. رژیم غذایی آن‌ها شباهت زیادی به شامپانزه‌های امروزی داشت و همین موضوع، ارزش شامپانزه‌ها را به‌عنوان الگوی مقایسه‌ای افزایش می‌دهد.
دراموند کلارک توضیح می‌دهد: «راه‌رفتن دوپایی ما حتی پس از تغییر زیستگاه‌ها به مناطق باز، همچنان در درخت‌ها تکامل یافت.» به بیان دیگر، نیاکان انسان همانند استفاده از چرخ‌های کمکی دوچرخه، مهارت‌های راه‌رفتن را در درختان تمرین و با گرفتن شاخه‌ها تعادل خود را حفظ کردند. این تمرین تدریجی، مهارت‌های لازم برای حرکت در زیستگاه‌های باز با منابع غذایی پراکنده را به آن‌ها داد و امکان گسترش در سراسر جهان را فراهم کرد.
پژوهش در مجله Frontiers in Ecology and Evolution منتشر شده است.