آریا بانو - رکنا / با وجود این که دشوار شدن شرایط معیشتی، بسیاری از خانوار‌ها را در دخل و خرج روزمره با مشکل مواجه کرده است، یک کارشناس اقتصادی تاکید دارد که اگر خانواده‌ها مهارت‌های سواد مالی را یاد بگیرند و آن را به کودکان خود بیاموزند، فرزندانشان در مسیر ثروتمند شدن قرار خواهند گرفت. مسیری که از نظر دکتر کیانوش رضایی، می‌تواند از چهار سالگی برای کودکان آغاز شود، به شرط این که والدین بتوانند در قالب داستان یا با طراحی بازی‌های مختلف، ارزش پول، کار کردن، کسب درآمد، پس انداز و سرمایه گذاری را از همان ابتدای خردسالی به فرزندان خود بیاموزند و آن‌ها را تا دوره جوانی در مسیر یادگیری مهارت‌های سواد مالی قرار دهند.
بسیاری از انسان‌ها از دوران کودکی آرزوی ثروتمند شدن را در ذهن خود می‌پرورانند. مسیر ثروتمند شدن برای بسیاری از افراد که خانواده ثروتمندی ندارند، چندان ساده نیست، اما بازهم هستند کسانی که در ابتدا زندگی چندان مرفهی ندارند، اما می‌توانند مسیر ثروتمند شدن را به خوبی طی کنند. در این میان آن طور که دکتر کیانوش رضایی، کارشناس اقتصادی می‌گوید، مهمترین اصل برای ثروتمند شدن، برخورداری از مهارت‌های سواد ملی است. مهارت‌هایی که اگر والدین از همان چهار سالگی به فرزندان خود بیاموزند، آن‌ها را به مسیر ثروتمند شدن هدایت می‌کنند. اما سواد مالی چیست و آن را چگونه می‌تواند به کودکان آموزش داد؟
یادگیری سواد مالی توسط والدین، شرط آموزش ثروتمند شدن به کودکان
 این روز‌ها که شرایط معیشتی برای تمام خانواده‌ها اعم از فقیر و ثروتمند دشوار شده است، مهمترین اصل برای مدیریت امور مالی توسط خانواده‌ها برخورداری از سواد مالی مناسب است. یعنی خانواده‌ها باید اصولی را بلد باشند که بتوانند دخل و خرج خود را مدیریت کنند و تا حد امکان به پس انداز کردن برای روز‌های مبادا نیز فکر کنند. البته رعایت این اصول در شرایطی که درآمد بسیاری از خانوار‌ها پایین‌تر از خط فقر است، چندان راحت نیست، اما بازهم مدیریت دخل و خرج در این شرایط هم غیرممکن نخواهد بود.
اگر خانواده‌ها اصول سواد مالی را یاد بگیرند و آن‌ها را از همین امروز به کودکان و نوجوانان خود بیاموزند، در آینده شاهد تربیت نسلی خواهیم بود که مدیریت دخل و خرج خود را بلد هستند و حتی می‌توانند در شرایط دشوار اقتصادی در مسیر ثروتمند شدن گام بردارند. نکته مهم این است که ارتقای سواد مالی کودکان، اصلی است که والدین باید از همان سنین پایین فرزندان خود، آن را جدی بگیرند تا اولا فرزندان آن‌ها زودتر مسیر استقلال از خانواده خودشان را آغاز کنند و ثانیا کودکان و نوجوانان در سنین بزرگسالی کمتر با مشکلات مالی مواجه شوند.
دکتر کیانوش رضایی، کارشناس اقتصادی معتقد است والدین زمانی می‌توانند اصول سواد مالی را به کودکان خود بیاموزند که خودشان این اصول را فرا گرفته باشند. این در حالی است که متاسفانه اصول سواد مالی در هیچ مقطعی به ایرانیان آموزش داده نمی‌شود و مردم ایران عمدتا بر مبنای تجربیات شخصی یا خانوادگی خود به مدیریت دارایی‌ها و درآمدهایشان می‌پردازند و در بسیاری از موارد دست به انجام ریسک‌هایی می‌زنند که بعضا برایشان گران تمام می‌شود و آن‌ها را از ثروتمند شدن دور می‌کند.
این کارشناس سواد مالی ادامه داد: برخوردار نبودن از سواد مالی مناسب منجر به آسیب‌های زیادی به مردم ایران در سال‌های اخیر شده است. به همین دلیل، اخیرا برخی مسئولان از جمله آقای خاندوزی، وزیر اقتصاد، بحث‌هایی را درباره لزوم ارتقای سواد مالی شهروندان ایرانی مطرح کرده اند و این امیدواری وجود دارد که در سال‌های آینده رفته رفته وضعیت سواد مالی تمام شهروندان بهتر شود.
این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: بدون تردید ارتقای سطح سواد مالی تمام خانواده‌ها می‌تواند به بهبود وضعیت دخل و خرج افراد در شرایط مختلف کمک کند و در این شرایط دشوار اقتصادی، فرصتی را فراهم کند که افراد بتوانند بهتر به مدیریت درآمد‌ها و دارایی‌های خود بپردازند. همچنین نهادینه کردن موضوع سواد مالی در کودکان نیز می‌تواند منجر به آن شود که ما در آینده نسلی داشته باشیم که با مدیریت مالی مناسب کمتر دچار مشکلات اقتصادی حاد شوند.
مهارت‌های سواد مالی را در قالب بازی کردن به کودکان یاد بدهیم
رضایی با بیان این که کودکان زمانی می‌توانند از سواد مالی مناسبی برخوردار باشند که والدین آن‌ها نیز خودشان این مهارت را فرا گرفته باشند، گفت: والدین زمانی می‌توانند سواد مالی را به کودکان خودشان یاد بدهند که ابتدا خودشان این مهارت را بلد باشند. بعد هم مناسب‌ترین راهکار برای آموزش سواد مالی به کودکان، یاد دادن مهارت‌های مربوطه از طریق بازی کردن است.
این کارشناس سواد مالی ادامه داد: خانواده‌ها می‌توانند با تعریف کردن داستان و طراحی بازی برای کودکان خود آن‌ها را با انواع مفاهیم پولی و مالی آشنا کنند. البته نحوه ارائه این آموزش‌ها برای هر گروه سنی از کودکان و نوجوانان متفاوت است، اما بازهم باید توجه داشت که کودکان از 4 سالگی آماده پذیرش مفاهیم پولی و مالی می‌شوند و والدین باید از طریق بازی، آن‌ها را با مفهوم پول، شغل، درآمد، خرید، فروش، قیمت، سرمایه و ... آشنا کنند.
مدیریت مخارج، مهمترین اصل سواد مالی کودکان
رضایی در همین راستا تاکید کرد: اولین چیزی که کودکان درباره مسائل مالی باید یاد بگیرند، این است که چگونه مخارج خودشان را مدیریت کنند. یعنی کودکان باید بیاموزند بودجه‌ای که به صورت «پول تو جیبی» به آن‌ها می‌رسد، محدودیت دارد و آن‌ها باید براساس محدودیت بودجه خود برای خرید اقلام مختلف یا پس انداز آن تصمیم بگیرند.
همچنین به گفته این کارشناس اقتصادی، والدین باید به کودکان یاد بدهند که می‌توانند با صرفه جویی در مخارج خود و پس انداز کردن به اهداف بزرگتر مالی خود برسند و آن‌ها با کمک خانواده انجام پس انداز می‌توانند وسایلی را برای خود تهیه کنند که داشتن آن‌ها را آرزو دارند.
وی در ادامه تاکید کرد: ما باید کودکان را آگاه کنیم که چگونه می‌توانند از لذت حال حاضر خود دست بکشند و با پس انداز کردن «پول تو جیبی» خود، بعدا کالا‌هایی را برای خودشان بخرند که می‌تواند لذت بیشتری را نصیب آن‌ها کند.
باید به کودکان خود دستمزد بدهیم
راهکار دیگری که رضایی برای ارتقای سطح سواد مالی کودکان پیشنهاد کرد، این است که خانواده‌ها از کودکی انجام اموراتی را به فرزندان خود واگذار کنند که جز وظایف روزمره آن‌ها نیست و در قبال آن به کودکان خود دستمزد بدهند.
به طور مثال، از نظر این کارشناس سواد مالی، جمع کردن وسایل اتاق جزو وظایف روزمره یک کودک است، اما کمک کردن به مادر در تمیز کردن منزل یا کمک کردن به پدر در شستن خودرو می‌تواند جزو کار‌هایی باشد که والدین می‌توانند در قبال آن به کودکان خود، مبلغی بیش از «پول تو جیبی» همیشگی آنها، دستمزد پرداخت کنند.
این کارشناس اقتصادی در توضیح بیشتر گفت: والدین باید به کودکان خود به طور شفاف بگویند که چه کار‌هایی می‌تواند جزو امتیاز‌های ویژه آن‌ها برای کسب درآمد باشد تا کودکان بابت انجام هر کاری از والدین خود پول طلب نکنند.
ضمن این که به گفته این کارشناس سواد مالی، والدین می‌توانند ضمن صحبت کردن با اقوام نزدیک خود، از آن‌ها بخواهند که در صورت تمایل، انجام بعضی از امور روزمره خودشان را به کودکان آن‌ها واگذار کنند و در قبال آن‌ها به کودکان دستمزد بدهند تا فرزندان از سنین پایین با ارزش کار کردن و کسب درآمد آشنا شوند.

صدقه دادن را به کودکان بیاموزیم
در این میان، اما آن طور که رضایی می‌گوید، برای این که دستمزد دادن به کودکان بابت انجام کار‌های مختلف، آن‌ها را به افرادی مادی گرا تبدیل نکند، والدین باید برخی اصول اخلاقی را نیز به کودکان خود بیاموزند. از جمله این اصول اخلاقی نیز این است که کودکان باید حداقل 10 درصد از مبلغ پس انداز خود را در جهت کمک به دیگران صرف کنند و در واقع، والدین باید طوری کودکان خود را تربیت کنند که آن‌ها یادشان باشد برخی افراد جامعه نیاز به کمک گرفتن از دیگران دارند و این وظیفه همه انسان‌ها از کوچک و بزرگ است که به هم نوعان خود کمک کنند.
این کارشناس اقتصادی ادامه داد: اگر والدین مفهوم بخشش و صدقه دادن را به کودکان خود بیاموزند، دیگر کودکان آن‌ها با دستمزد گرفتن بابت انجام برخی امور خاص، مادی گرا یا اصطلاحا «پولکی» نخواهند شد، بلکه ارزش واقعی کار کردن و دستمزد گرفتن را یاد خواهند گرفت. البته باید توجه داشت که کودکان مفاهیم پولی و مالی را در بلندمت فرا خواهند گرفت و والدین نباید انتظار داشته باشند که با چند روز کار کردن با کودکان خود، حتما فرزندان آن‌ها سواد مالی را به نحو مطلوبی یاد بگیرند.
این کارشناس سواد مالی در ادامه تاکید کرد: هرچه والدین ارائه آموزش‌های مربوط به سواد مالی را در سنین پایین‌تر به کودکان خود آغاز کنند، فرزندان آن‌ها این مهارت‌ها را بهتر فراخواهند گرفت و در بزرگسالی کمتر دچار مشکلات معیشتی خواهند شد. در این میان چهار سالگی بهترین سن برای ارائه آموزش‌های مربوط به سواد مالی به کودکان است. البته والدین می‌توانند ارائه این آموزش‌ها را از سنین بالاتر نیز آغاز کنند و نکته مهم این است که والدین باید با هر گروه سنی بسته به نحوه درک خودشان ارتباط برقرار کنند و سواد مالی را به آن‌ها یاد بدهند.
لزوم آموزش نحوه مناسب قرض کردن به کودکان
رضایی در بخش دیگری از صحبت هایش، مفهوم «بدهی» را نیز از دیگر مفاهیمی دانست که والدین باید در خلال مباحث مربوط به سواد مالی به کودکان خود یاد بدهند. او در توضیح بیشتر گفت: والدین باید به کودکان خود بیاموزند که می‌توانند در مواقع ضروری و برای امور مهم از دیگران قرض کنند یا از بانک وام بگیرند.
البته به گفته این کارشناس سواد مالی، متاسفانه شاهد آن هستیم که برخی بزرگسالان به دلیل برخوردار نبودن از مهارت‌های مربوط به سواد مالی، حتی وقتی که می‌خواهند وسایل منزل خود را عوض کنند هم از بانک وام می‌گیرند و این وام نه تنها شرایط مالی آن‌ها را بهتر نمی‌کند، بلکه منجر به بدتر شدن وضعیت معیشتی آن‌ها می‌شود.
این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: والدین باید به کودکان خود یاد بدهند که قرض کردن و وام گرفتن در هر کاری شایسته نیست و اساسا بدهی به دو دسته «بدهی خوب» و «بدهی بد» تقسیم بندی می‌شود و خانواده‌ها باید کودکان خود را طوری بار بیاورند که صرفا در شرایطی که می‌تواند در بلندمدت به نفع آن‌ها باشد، از دیگران قرض یا وام بگیرند.
سواد مالی باید جزو برنامه آموزشی مدارس باشد
نکته مهم دیگری که رضایی به آن اشاره کرد، این است که موضوعات مربوط به سواد مالی جزو دروس اختیاری یا بعضا اجباری است که کشور‌ها در نظام آموزشی خود قرار داده اند تا کودکان و نوجوانان آن‌ها از سنین پایین مهارت‌های مالی مختلف را یاد بگیرند و بتوانند در آینده وضعیت معیشتی خود را بهبود ببخشند، اما در ایران، نه تنها سواد مالی به کودکان و نوجوانان آموزش داده نمی‌شود، بلکه حتی جوانان و بزرگسالان هم بسیاری از مهارت‌های مربوط به سواد مالی را بلد نیستند و حتی نمی‌توانند برای یافتن یک شغل رزومه بنویسند و درخواست بدهند. به همین ما حتما باید سواد مالی را جزو برنامه آموزشی مدارس قرار دهیم.
به گفته این کارشناس سواد مالی، صرف نظر از فعالیت‌هایی که والدین می‌توانند در قبال انجام آن‌ها به کودکان و نوجوانان خود پول بدهند، اگر فرزندان از همان سنین کودکی یا اوایل نوجوانی، کار کردن در محیط حرفه‌ای را به صورت محدود تجربه کنند، هم به تدریج مهارت‌های اجتماعی آن‌ها ارتقا پیدا می‌کند و هم آن‌ها با مهارت‌های مختلف خود آشنا می‌شوند و تلاش می‌کنند که این مهارت‌ها را توسعه دهند تا در بزرگسالی بتوانند درآمد بیشتری به دست آورند.
سرمایه گذاری اصولی را به کودکان خود آموزش بدهیم
همچنین از نظر رضایی، وقتی کودکان و نوجوانان بتوانند به طرق مختلف برای خودشان درآمد کسب کنند، خانواده‌ها باید به آن‌ها یاد بدهند که چطور می‌توانند مازاد درآمد خود را در مسیر‌های مختلف سرمایه گذاری کنند که طبیعتا یکی از این مسیرها، بازار سرمایه است. البته خانواده‌ها باید توجه کنند که چه خودشان و چه فرزندان آن‌ها صرفا باید مازاد درآمد خود را به بورس و دیگر بازار‌های مالی پرریسک بیاورند و هیچ گاه توصیه نمی‌شود که کسی، دارایی خود را بفروشد و به بازار سرمایه بیاورد.
این کارشناس اقتصادی، مشورت گرفتن از متخصصان را از دیگر اصول حرفه‌ای سواد مالی توصیف کرد و تاکید داشت: خانواده‌ها هم خودشان باید در زمینه امور مالی خود بخصوص درباره سرمایه گذاری در حوزه‌های مختلف یاد بگیرند که باید با افراد حرفه ای‌تر از خودشان مشورت کنند و هم باید به کودکان و نوجوانان خود بیاموزند که حتما لازم است پیش از خرید هر وسیله قیمتی یا انجام هر نوع سرمایه گذاری با بزرگتر‌ها و سایر افرادی که اطلاعات کافی در یک حوزه را دارند، مشورت کنند تا با کمترین ریسک بخشی از درآمد خود را در زمینه‌های مختلف صرف کنند.
وی در پایان تصریح کرد: تمام شهروندان از کوچک و بزرگ باید توجه داشته باشند که تمام فعالیت‌های روزمره زندگی آن‌ها به نوعی بال مفاهیم مالی مرتبط است و اگر افراد در حد کافی از سواد مالی برخوردار نباشند، نمی‌توانند تصمیم گیری مالی درستی در زندگی خود انجام دهند و طبیعتا نمی‌توانند اصول مدیریت دخل و خرج را نیز به کودکان خود بیاموزند. اگر هم این روند ادامه پیدا کند، ما با خانواده‌هایی مواجه خواهیم شد که هم خودشان نمی‌توانند وضعیت معیشتی خود را سامان ببخشند و هم نمی‌توانند فرزندان خود را به مسیر ثروتمند شدن هدایت کنند.