بزرگنمايي:

آریا بانو - به گفته برخی از مسئولان وزارت بهداشت در دولت قبل، موضوع تحریم در کنار نیاز کشورهای سازنده واکسن به واکسن‌هایشان، باعث شد تا دولت قبل نتواند به میزان لازم واکسن وارد کند.

«در دولت جدید شخص آیت‌الله رئیسی در تماس با رئیس‌جمهور چین درخواست خرید 90 میلیون دوز واکسن را مطرح کرد و با پذیرش «شی‌جین‌پینگ» روند واردات واکسن «سینوفارم» یک‌باره متحول شد. در دولت روحانی، اما نه تنها چنین اتفاقی نیفتاد بلکه علاوه بر برخی اظهارات علیه چینی‌ها، جهت درخواست‌ها برای خرید واکسن بیشتر به‌سمت کشورهایی بود که عملا نیاز ما را برآورده نکردند.»
این پاراگرافی از گزارش خبرگزاری صداوسیما درباره چرایی وارد نشدن واکسن کرونا به کشور در زمان ریاست جمهوری حسن روحانی بود؛ موضوعی که رسانه‌های اصولگرا و البته بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی بارها به آن پرداختند و مسئولان دولت قبل را مورد پرسش قرار دادند که چرا در ماه‌های اخیر واکسن زیادی وارد کشور شده و آیا در این زمینه دولت رئیسی از دولت روحانی بهتر عمل کرده است؟ 
تحریم و مشکلات بین‌المللی
دولت دوازدهم تازه به پایان رسیده بود که به قول دولت سیزدهمی‌ها، «سیل» واکسن کرونا روانه کشور شد. آمار واکسیناسیون روز به روز بالاتر می‌رفت و آمار مرگ و میر پایین‌تر. اما همچنان حرف و حدیث‌ها درباره چرایی وارد نشدن واکسن در دولت قبل و افزایش واردات آن در دولت فعلی ادامه دارد. وزیر بهداشت چند روز پیش گفت که تا شهریور امسال تنها 5 میلیون واکسن تامین شده بود تا مردم تحت فشار قرار گیرند و برخی کارها را مانند برجام و اف ای تی اف قبول کنند اما تاکنون 180 میلیون دز واکسن تامین شده و در 4ماه اخیر بیش از 115 میلیون دز واکسن تزریق شده است.
به نظر بعضی از مسئولان وزارت بهداشت در دولت قبلی هم موضوع تحریم در کنار نیاز کشورهای سازنده واکسن به واکسن‌هایشان، باعث شد تا دولت قبل نتواند به میزان لازم واکسن وارد کند.
کیانوش جهانپور، سخنگوی سابق وزارت بهداشت در گفتگو با خبرآنلاین با بیان اینکه واردات واکسن آن هم در شرایطی که تقاضای بازار جهانی قابل مقایسه با تولید نبود، چیزی نیست که یک شبه یا طی یک هفته انجام شود، می‌گوید: «هفته‌ها و ماه‌ها تلاش و توافقاتی انجام شده بود که نهایتا منجر به شروع واردات واکسن تا پایان دولت قبل با رقمی حدود 30 میلیون دوز شد. زمانی که واکسیناسیون در چین به حد قابل قبولی رسید، انتشار آن در بازار جهانی افزایش پیدا کرد. اصل واردات واکسن چیزی نبود که یک شبه و با تغییر دولت انجام شود. قطعا دولت جدید هم اهتمام جدی داشت که توافقات سریع‌تر انجام شود و من جایی را سراغ ندارم که کم‌کاری در این زمینه صورت گرفته باشد.»
او ادامه می‌دهد: «واردات واکسن تابعی از محدودیت‌های کشور در عرصه بین‌المللی و تابعی از ظرفیت‌های تولید بین‌المللی در عرصه واکسن بود. جنس قضاوت‌ها چه آنهایی که به نفع دولت قبل و چه آنهایی که صرفا به نفع دولت جدید است، سیاسی است. اگر بخواهیم از جنس واقعیت صحبت کنیم، واکسیناسیون پروسه ای است که برنامه جامع آن از دی ماه 1399 تدوین و منتشر شده بود و وعده هم داده شد که ایران زودتر از بسیاری از کشورها این واکسیناسیون را به اتمام خواهد رساند. چنانچه که این اتفاق هم افتاد. الان هم محدودیت ها برداشته نشده است؛ از محل هایی که محدودیت‌ها کمتر بوده واکسن تامین شده است.»
همایون سامه یح نجف‌آبادی، عضو کمیسیون بهداشت مجلس دراین باره با بیان اینکه تصمیم واردات با وزارت‌خانه است و به تبع وزارت‌خانه در این مسئله دخیل بوده است، می‌گوید: «این را که دولت قبل از کدام طرف تحت فشار بوده که واردات واکسن انجام نشود، نمی‌دانم اما انتقال و تامین ارز مشکلی بوده که از سوی وزارت بهداشت دولت قبل برای وارد نکردن واکسن اعلام شده است.»
علیرضا رییسی، معاون سابق بهداشت وزارت بهداشت وارد نشدن واکسن کرونا به اندازه کافی در دولت قبلی را موضوعی غیرقابل درک نمی‌داند و می‌گوید: «هنوز از عمر واکسیناسیون دو سال نگذشته است. از همان اول که بحث واکسیناسیون مطرح بود معلوم بود که کشورهای سازنده واکسن بیشتر به کشور خودشان فکر خواهند کرد و البته این نگاه جای نقد دارد که کشوری که تولیدکننده واکسن است اول به مردم خودش واکسن می‌زند و چنانچه واکسنی اضافه آمد شاید آن را صادر کند و به دیگران بفروشد. بنابراین از اول پیش‌بینی می‌شد و به همین دلیل سبد کمک کوواکس درست شد. به تبع کشور ما در آن هم شرکت و ثبت‌نام کرد که عضو کشورهایی باشد که بتواند از سبد کوواکس استفاده کند.»
ماجرای خرید دارو به جای واکسن
مردادماه امسال، حمیدرضا شریفی‌مقدم، دبیر کل خانه پرستار در گفتگویی با روزنامه آرمان ملی گفت در دولت قبل، 720 میلیون یورو از یک میلیارد یورویی که از صندوق توسعه ملی برای مهار کرونا برداشت شد صرف خرید آمپول رمدسیویر شد که به باور سازمان جهانی بهداشت تاثیری روی کرونا ندارد.
موضوعی که همایون سامه یح هم آن را تایید می‌کند و این تصمیم را اشتباه می‌داند: «در دولت قبل به هر علتی واردات واکسن خیلی کم بود و به جای آن داروهای ضد کرونا وارد می‌شد. اگر با همان مبلغی که ما دارو وارد می‌کردیم، واکسن می‌خریدیم خیلی سود می‌کردیم و به نفعمان بود. من علت آن را نمی‌دانم و نمی‌دانم که توسط چه کسانی این تصمیم گرفته شد. به جای واکسن، رمدسیویر و فاویپیراویر به مقدار بسیار بالا و با مبالغ کلانی وارد مملکت شد و تمام این‌ها ارزبر بود. اگر تصمیم گرفته می‌شد به جای این‌ها واکسن وارد شود می‌توانستیم راحت‌تر بیماری را کنترل کنیم که حتی به پیک پنجم هم نرسیم.»
کیانوش جهانپور اما این حرف‌ها را حاشیه‌سازی می‌داند و می‌گوید: «این‌ حرف‌ها مستند نیست، هیچ منطق و استدلالی ندارد و بیشتر مباحثی است که به لحاظ سیاسی به آن دامن زده می‌شود. داروهای کوید 19 در داخل کشور تولید شد در حالی که واکسن عمدتا از خارج وارد شد. داروی رمدسیور که در ماه‌های آخر کرونا در دولت قبل استفاده می‌شد توسط 7 یا 8 شرکت داخلی تولید می‌شد و ایران جزء نادر تولیدکنندگان این دارو در دنیا بود. محل بودجه دارو ارز آن و منابع مورد نیازش در دولت قبل و دولت فعلی ارتباطی با موضوع واکسن نداشت و ندارد. مذاکرات واکسن از طریق وزارت خارجه دنبال می‌شد و عملا این دو موضوع هیچ ارتباطی باهم نداشتند. هرگونه پیوند زدن بین این دو بیشتر به درد بهره برداری‌های سیاسی می‌خورد و دردی از مردم دوا نمی‌کند جز اینکه آگاهی و اطلاعات غلطی را ممکن است به جامعه تزریق کند.»
علیرضا رییسی هم با جهانپور هم‌نظر است و می‌گوید موضوع درمان یک موضوع است و موضوع پیشگیری و واکسن یک موضوع دیگر: «بخاطر کمبود پول نبود که واکسن وارد نشد چون اصلا واکسنی نبود که بخواهیم وارد کنیم، واکسنی نبود که پشت مرزهای ما مانده باشد و بخاطر پول وارد نشده باشد. اینگونه نبود که پول ثابتی داشته باشیم و با آن فقط قرص و دوا خریده باشیم و واکسن وارد نکرده باشیم. این اصلا موضوع درستی نیست و این دو کاملا از هم جدا هستند.»
از تولید داخلی تا بدقولی خارجی
هنوز در پیچ و خم پیک‌های مختلف کرونا و افزایش مرگ و میرها بودیم که خبرهای مختلفی از رونمایی از چندین واکسن داخلی کرونا به گوش می‌رسید. مهمترین آن‌ها که تبلیغات گسترده‌ای هم برایش انجام شد، واکسن برکت بود اما وعده‌ها محقق نشد تا در نهایت همه امیدها باز هم به واردات واکسن‌های خارجی باشد. قول و قرارها درباره تولید داخلی واکسن به نظر عده‌ای یکی از دلایلی بوده که ورود واکسن خارجی به کشور را در دولت قبلی با تعلل روبرو کرده است.
همایون سامه یح، عضو کمیسیون بهداشت مجلس می‌گوید نظر وزارت بهداشت قبلی بر استفاده از تولید داخلی واکسن بوده اما تولیدات واکسن در کشور خیلی پایین بود: «شرکت برکت می‌گفت ماهی 30 میلیون دوز می‌توانم واکسن تولید کنم. من کاری به صحبت‌هایی که به طور اغراق‌آمیز با رؤسای نظام کرده بودند (که بیش از این عددها بود)، ندارم ولی آن چیزی که مسئولان مرکز در حضور بنده گفتند، تولید ماهی 30 میلیون دوز بود. می‌گفتند در مرحله اول 300 هزار واکسن، بعد 3 میلیون و بعد 30 میلیون تولید می‌کنیم. ولی متاسفانه به هر علتی (تحریم، ورود دستگاه و..) این انجام نشد. آن زمان تصمیم‌گیر وزیر بود ولی اگر من می‌خواستم تصمیم بگیریم می‌گفتم مقداری وارد کنیم تا تولید داخلی به حد کفاف برسد.»
او در پاسخ به این سوال که کمیسیون بهداشت در آن زمان با حسن نمکی، وزیر وقت بهداشت جلسه گذاشت یا خیر، ادامه می‌دهد: «در مورد این موضوع صحبت شد ولی آقای دکتر نمکی در جلسه نبودند. زمانی که ایشان دعوت می‌شدند چه خودشان و چه معاونشان سریعا به جلسه می‌آمدند و جلسه برگزار می‌شد. احتمالا آن زمان دعوت نبودند. در هر حال سیاست دولت قبل واردات بسیار محدود واکسن بود چون اگر می‌خواست، مثل دولت بعدی می‌توانست راحت واکسن را وارد کند.»
علیرضا رییسی، معاون سابق بهداشت وزارت بهداشت دولت دوازدهم اما شنیده‌ها را مبنی بر اینکه شخص حسن نمکی بخاطر واکسن‌های داخلی، مایل نبوده تا واکسن‌های خارجی وارد شود، قبول ندارد و می‌گوید: «واقعا اینطور نیست. کدام کشور می‌خواست به ما واکسن بدهد که ما گفتیم ندهد؟ ما با روسیه و چین قرارداد بستیم و واکسن‌هایشان می‌توانست وارد شود اما واکسن ندادند. قرار بود هند به ما واکسن دهد که در فرودگاه توقیف شد. من فکر می‌کنم سیاست کشور این نیست که بخواهد محدودیتی ایجاد کند و تا الان این کار را نکرده است.»
او ادامه می‌دهد: «پتانسیل واکسن‌سازی در کشور ما کم نیست. ما چندین دهه واکسن در کشور تولید کردیم. پیش‌بینی می‌کردیم که شاید کشورها به ما واکسن ندهند بنابراین تولید داخل کار دوم ما بود. الان که واکسن زیاد شده و در دسترس قرار گرفته است، می‌بینیم که به واکسن‌سازان داخلی کم‌لطفی می‌شود. نکته‌ای که در بعضی از خبرها وجود دارد این است که می‌گویند شما می‌توانستید از فلان کشور واکسن وارد کنید، درحالیکه خیلی سخت بود چون آنها می‌خواستند اول به مردم خودشان واکسن بزنند. باید از کشوری مثل چین تشکر کرد چون بیشتر واکسن را کشور چین به ما داد.»
ناجی: تاکید بر تولید داخلی اشتباه بود/ جهانپور: موضوع را سیاسی می‌کنند
اما علیرضا ناجی، رئیس مرکز تحقیقات ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و عضو سابق عضو کمیته علمی کووید19، استراتژی دولت دوازدهم در تامین واکسن را اشتباه می‌داند و می‌گوید: «ما زمان‌طلایی زدن واکسن را از دست دادیم و در این دیرکرد واکسیناسیون، تعداد بالایی از هموطنان جانشان را از دست دادند. از اول هم مشخص بود که تولید واکسن‌های داخلی با توجه به واقعیت‌هایی که وجود داشت نمی‌توانست تنها انتخاب ما برای واکسیناسیون باشد. هنوز هم در آن زمان واکسن‌های داخلی کارآزمایی بالینی خودشان را رفع نکرده بودند که بدانیم چه کارایی‌ای دارند. به تازگی کارآزمایی بالینی واکسن‌های داخلی ما تمام شده است که گزارش‌های رسمی هم درباره آنها وجود ندارد اما پاستور تمام شده و منتظر چاپ گزارش‌هایی هستیم. درباره اینکه دولت چه سیاستی دقیقا داشته نمی‌توانم اظهارنظر کنم ولی برآیندش خسرانی بود که به کشور وارد شد.»
او ادامه می‌دهد: «مشخص بود کشوری که 80 و خرده‌ای میلیون نفر جمعیت دارد و حداقل 200 میلیون دوز واکسن احتیاج دارد که بزند فقط با متکی بودن به تولیدات داخلی خودش نمی‌توانست این نیاز را رفع کند و این واقعیتی بود که از اول هم آن را می‌دانستیم. اگر در باطن خودشان روی چنین چیزی حساب کرده بودند به نظر من اشتباه بسیار بزرگی کردند. در آن زمان‌ها ما گوشزد کردیم که نمی‌شود فقط با تولیدات داخلی این کار را انجام داد. ما به جای اینکه 5 یا 6 واکسن را در داخل درست کنیم که حتی نتوانیم کارآزمایی‌های بالینی مربوط به آنها را به اتمام برسانم، خوب بود که روی 2 واکسن ساز بزرگمان سرمایه‌گذاری و تمرکز بیشتری می‌کردیم که زودتر به محصول می‌رسیدند و واکسن زودتر وارد چرخه مصرف کشور ما قرار می‌گرفت. اما نه اینکه تمام ماهیت و وجود واکسیناسیون ایران را روی 6 الی 7 واکسن تقسیم کنیم و در نهایت به نتیجه خوبی هم نرسیم.»
ناجی می‌گوید: «در هر صورت برکت به آن تعدادی که پیش‌بینی کرده بودند نرسید و پاستور هم خیلی کلاسیک‌تر از همه حرکت کرد و با مشارکت یک مؤسسه خارجی از اول می‌دانست اگر بعد از اینکه کارآزمایی‌های بالینی تمام شود و به تولید برسد، شاید ماهی 1 یا 1ونیم میلیون دوز بتواند تولید کند تا بعدا ببیند Scale up کردن آن چقدر است. من زمانی که در کمیته واکسن بودم اینطور نبود که با وارد کردن واکسن مخالفت کنند، تلاش‌های مختلف می‌کردند ولی شاید آن زمان مشکلاتی داشتند. به نظر می‌رسد خیلی از واکسن‌هایی که الان داریم استفاده می‌کنیم، پیشینه‌ای از دولت قبل داشته ولی شاید تضاد منافعی وجود داشته که واردات واکسن را خیلی کند کرده است. الان هم باید ورود واکسن از خارج را ادامه دهیم چون در هر صورت ممکن است دوباره دچار آن محاسبات اشتباه شویم و کمبود واکسن به وجود آید.»
کیانوش جهانپور اما با این نظر مخالف است و با بیان اینکه چه تولید داخل و چه واردات واکسن که توسط حاکمیت و دولت وقت انجام شده، موفق بوده و تفاوتی بین دولت قبل و فعلی وجود ندارد، می‌گوید: «نگاه‌های جانب‌دارانه که بخواهد یک طرف را مقصر جلوه دهد، نگاه‌هایی است که بار سیاسی دارد و ارزش علمی و فنی ندارد و از جنس واقعیت نیست.»