آریا بانو - انگیزه – علوم – حیات در مریخ فرضیه‌ای است که افراد زیادی از قرن‌ها قبل تا به زمان حال، به علت نزدیکی و شباهت شرایط سیاره مریخ به زمین به آن باور داشته‌اند. در این مورد حدس‌های بسیار زیادی وجود دارد، اما تا به حال هیچ مدرک و سند معتبری از امکان وجود زندگی در مریخ بدست نیامده است؛ اگرچه اسناد زیادی وجود دارند که بر طبق آن‌ها ثابت می‌شود که مریخ قبلا قابل اسکان و زندگی بوده است و از بسیاری جهات نیز مانند زمین بوده است.
از مدت‌ها قبل جستجوهای جدی برای وجود شواهدی از زندگی در قرن نوزدهم میلادی آغاز شد و تا به امروز از طریق تحقیقات تلسکوپی و مأموریت‌های فرود، ادامه دارد. در ابتدا بیشتر این تحقیقات روی پدیدارشناسی متمرکز بوده است اما در حال حاضر علم مدرن تمرکز و تلاش خود را روی جستجو برای آب، مواد شیمیایی و زیستی در خاک و سنگ و بیومارکر در اتمسفر مریخ گذاشته است.

فرضیه وجود حیات در مریخ
همه ما کم و بیش نام سیاره مریخ را شنیده‌ایم و ممکن است، آشنایی اندکی با ویژگی‌های این سیاره داشته باشیم. مریخ چهارمین سیاره‌ای است که به دور خورشید می‌چرخد. قطر این سیاره معادل نصف اندازه قطر زمین است. از همین جمله درخواهید یافت که مریخ از زمین کوچک‌تر است. سیاره مریخ از لحاظ ویژگی‌ها، شباهت بسیار زیادی به کره زمین دارد. این شباهت‌ها به حدی است که اختر شناسان معتقدند، در مریخ نیز مانند زمین، حیات و زندگی وجود دارد.
بیشتر بخوانید: تحقیق در مورد منظومه شمسی
برای شناخت بهتر مریخ، اخترشناسان، ماهواره‌های فضایی را به نزدیکی این سیاره فرستادند تا اطلاعات جامعی از ویژگی‌های این سیاره به دست آورند؛ نتیجه کار چنین شد که مریخ سیاره‌ای سرد و خشک است و برخلاف تصور دانشمندان این سیاره به ماه شبیه‌تر است تا به زمین. قسمت‌های پهناوری از سطح مریخ پوشیده از حفره‌ها و چاله‌های عمیق است‌‌‌. چگالی اتمسفر موجود در سیاره مریخ نیز، بسیار پایین است.
اتمسفر این سیاره سرشار از ترکیباتی مانند دی‌ اکسید کربن و آب است و همچنین مقدار کمی از عناصر اکسیژن و نیتروژن در آن یافت می‌شود. هوا در سیاره مریخ بسیار رقیق است، از این رو اشعه فرابنفش، به سادگی به سطح مریخ می‌رسد و باید بدانید که این اشعه برای موجودات زنده بسیار مضر است. در مورد سیاره مریخ این فرضیه وجود دارد که سطح مریخ زمانی پوشیده از آب بوده است. چراکه اخترشناسان دریافتند که کلاهک‌های قطبی مرکب از آب منجمد هستند و همچنین زمانی که خاک مریخ را تحت حرارت قرار دادند، متوجه وجود آب در خاک مریخ شدند.

ویژگی‌های فیزیکی مریخ

از میان تمام سیارات موجود در منظومه شمسی، شرایط موجود در مریخ بیش از هر سیاره دیگری که شبیه به شرایطی است که ما در زمین داریم. البته این‌ شباهت به صورت کامل نیست؛ زیرا سیاره مریخ، سیاره‌ای لم‌یزرع و یخ زده است‌ شاید جالب باشد که بدانید دمای میانگین در این سیاره حدود 25 درجه سانتی‌گراد زیر صفر است. فشار اتمسفر این سیاره صد بار کمتر از فشار جو زمین است. همانطور که گفتیم هوای موجود در سیاره مریخ، سرشار از دی‌اکسید کربن، ازت، مونوکسید کربن، گاز نجیب آرگون و کمی بخار آب است و باید بدانید که تنفس در این هوا بسیار سخت است.
مشاهداتی که از سطح مریخ انجام شده است، این فرضیه را پدیدار کرده که در چند دوره در سطح مریخ اقیانوس‌های واقعی وجود داشته است. در زمانی که سطح مریخ پوشیده از اقیانوس‌ها بوده است، ویژگی‌های مریخ شباهت بیشتری به زمین داشته است. این عامل باعث شده تا فرضیه حیات در مریخ هنوز در نزد دانشمندان پا برجا بماند.
وجود حیات در مریخ از نظر زیست شناختی
دمای سیاره مریخ در استوا می‌تواند در روز به 24 درجه سانتی گراد برسد و در شب تا 73 درجه سانتی گراد زیر صفر کاهش یابد. این شرایط، مریخ را جای قابل تحمل تری برای زندگی می‌کند؛ اما زیست شناسان بر این باورند که شکل‌های مشخصی از حیات ممکن است در این سیاره وجود داشته باشد. چند عامل این فرضیه را تأیید می‌کند. برای مثال موانع فیزیکی به آسانی از نفوذ اشعه فرا بنفش جلوگیری می‌کنند. از طرفی عناصری مانند اکسیژن، نیتروژن و آب نیز به مقدار کافی برای حفظ ارگانیسم‌هایی مانند باکتری‌ها، کپک‌ها و گلسنگ‌ها وجود دارد. همچنین حیات با وجود لایه‌ای از آب منجمد که به صورت دائمی وجود دارد، با یخ دائمی موجود در زیر خاک، ممکن به نظر می‌رسد.
زیست شناسان باکتری، جلبک، کپک، گلسنگ و برخی گیاهان و حشره‌هایی را در محیط‌های مصنوعی در آزمایشگاه که شرایطی شبیه به زمین دارند، قرار دادند. شمار حیرت انگیزی از این موجودات در این شرایط مریخی توانستند زنده بمانند. جالب است که بدانید برخی از گونه‌های باکتری‌ها و کپک‌ها، این شرایط سخت را تا آنجایی که آب وجود داشت توانستند به خوبی تحمل کنند.
آزمایش‌ها نشان می‌دهند که وجود جوی با ترکیبات متان، آمونیاک، هیدروژن همیشه برای تکامل شیمیایی حیات، ضروری نیست؛ اما همواره زیست شناسان به این آزمایش‌ها به طور قطعی نگاه نمی‌کنند. ایجاد شرایطی مثل مریخ بطور دقیق در آزمایشگاه تقریباً غیر ممکن است، چرا که ما چیز زیادی درباره شرایط موجود در مریخ نمی‌دانیم… به هر حال دانشمندان درس مهمی از این آزمایش‌ها گرفته‌اند. اگر بخواهیم فرضیه حیات در مریخ همچنان پا بر جا بماند، باید به این نکته توجه کنیم که خبر باب‌های فضایی، به سادگی می‌توانند این سیاره را آلوده کنند؛ بنابراین باید هر سفینه فضایی را که می‌خواهیم در مریخ فرود آوریم، ضدعفونی کنیم.
وجود آدم فضایی کوچک سبزرنگ در مریخ
بسیار پیش از آن‌که رسانه‌های پر سر و صدای غربی، حرفی از وجود آدم‌های کوچک سبزرنگ در مریخ بزنند، ستاره شناس بسیار برجسته آمریکایی به نام پرسی وال لائل حدود صد سال پیش، در بررسی‌هایش به این نتیجه رسید که شبکه‌ای از کانال‌هایی که از دو قطب به خط استوا در سیاره مریخ کشیده شده وجود دارد. این ستاره شناس برجسته در تقاطع این کانال‌ها، خانه‌ها و شهرهایی را مشاهده کرد که بنا به نظر او این کانال‌ها توسط مریخی‌ها ساخته شده بود. البته سال‌ها بعد این نظریه غلط اعلام شد و طی مشاهدات مشخص شد که در این سیاره خبری از خانه و غیره نیست.
وجود آب در مریخ
مشاهدات از سطح مریخ نشان می‌دهد که در مریخ آب وجود دارد، هر چند به مقدار کم و به صورت بخار در جو و اتمسفر این سیاره. امروزه دانشمندان متوجه وجود آب به صورت یخ و همچنین آب شور در عمق کم از سطح مریخ شده‌اند. تنها مکانی که یخ‌ آب در این سیاره قابل مشاهده است، در یخ‌های کلاهک قطبی قطب شمال سیاره مریخ است. آب یخ زده با فراوانی بیشتری نیز هم اکنون در زیر دی‌اکسید کربن جامد دائمی موجود در کلاهک قطب جنوب و در زیر سطحی کم‌عمق در عرض‌های جغرافیایی معتدل‌تر سیاره وجود دارد.
دانشمندان تا سال 2006 در تحقیقاتشان به وجود بیش از پنج میلیون کیلومتر مکعب یخ در سطح سیاره مریخ پی برده‌اند، این مقداری از آب به اندازه‌ای است که می‌تواند تمام سطح مریخ را تا ارتفاع 35 متر بپوشاند. باید بدانید که حجم زیادی از آب به صورت مایع نمی‌تواند در سطح این سیاره وجود داشته باشد، چون فشار جو این سیاره در سطح 600 پاسکال است و از آن‌جا که میانگین دمای سیاره مریخ خیلی پایین است، این شرایط منجر به تغییر شکل این آب مایع به حالت‌های تبخیر سریع تصعید یا انجماد می‌شود.
اکتشافات جالب سفینه‌ها از سیاره مریخ
سفینه مارینر 4 برای اولین بار در سال 1344 در فراز سیاره مریخ پرواز کرد و 21 عکس، به زمین مخابره کرد که در روی آن‌ها هیچ گونه اثری از کانال‌های مشهود ستاره شناس مشهور آمریکایی نبود. در خرداد ماه 1350، مارینر 9 در مدار مریخ قرار گرفت و این فضاپیما توانست تا ارتفاع 1400 کیلومتری سیاره پایین بیاید و تا سال 1351 بیش از 7000 عکس از آن بردارد. ورود فضاپیمای مارینر 9 به مدار مریخ با طوفانی از گرد و غبار همراه بود، اما زمانی که این غبار ابر مانند فروکش کرد، دانشمندان به ستایش قله‌های آتشفشانی سر به فلک کشیده موجود در نیم کره شمالی سیاره مریخ پرداختند و عظمت این آتشفشآن‌ها را تأیید کردند. ارتفاع این کوه‌های آتشفشانی برابر با 25 کیلومتر (که ارتفاعی حدود سه برابر قله اورست در هندوستان است) و قطر این کوه‌ها نیز حدود 600 کیلومتراست!

باید بدانید که دو نیم کره مریخ بسیار باهم تفاوت دارند. در نیم کره شمالی دو قاره وجود دارد، نام یکی از این قاره‌ها تارسیس است که چهار کوه بلند آتشفشانی در آن وجود دارد و نام قاره دیگر الیزه است که از لحاظ وسعت به اندازه قاره استرالیاست. در میان این دو قاره، یخش هایی شبیه دریاهای موجود در کره ماه وجود دارد که البته این دریاها فاقد گودال‌های به وجود آمده توسط شهاب‌ها هستند. بر خلاف نیم کره شمالی در نیم کره جنوبی گودال‌های کوچک سایشی وجود دارد که توسط سفینه ماریر 4 مشاهده شده است و قدمت این گودال‌ها به 4 میلیارد سال، یعنی زمان شکل گیری منظومه شمسی می‌رسد. در خط استوای این سیاره دره گرد شکل وسیعی که عرض آن 4000 کیلومتر است وجود دارد، همچنین یک رشته شکاف‌های پر پیچ و خمی که تا حدودی شبیه بستر رودخانه‌ها هستند، توسط این سفینه فضایی مشخص شده است.