آریا بانو - رشته بهداشت حرفه ای تحت عناوینی همچون سلامت کار یا سلامت شغل نیز شناخته می‌شود. این رشته شاخه‌ای از علم بهداشت به شمار آمده و به منظور شناسایی، ارزیابی و کنترل عوامل آسیب‌زای موجود در محیط کار حرفه‌ای ارائه شده است. همچنین در رشته بهداشت حرفه ای یکسری مهارت‌های مربوط به مراقبت‌های بهداشتی و درمانی جهت سالم سازی محیط کار و حفظ سلامت نیروهای کاری به دانشجویان آموزش داده می‌شوند. به طور کلی، بهداشت حرفه ای رشته‌ای ترکیبی از علوم پزشکی و مهندسی به شمار می‌رود. بنابراین به طور خلاصه می‌توان گفت که بهداشت حرفه ای علم و همچنین هنر تأمین سلامت در محیط‌های کاری تعریف می‌شود. یک مهندس بهداشت حرفه ای نیز متخصص سلامت شغلی بوده و وظایفی مانند شناسایی، ارزیابی، حذف یا کنترل عوامل مخاطره‌آمیز شغلی را بر عهده دارد که در کل می‌توان فت بازار کار رشته بهداشت حرفه ای در کشور مناسب است.
بازار کار رشته مهندسی بهداشت حرفه ای
فارغ‌التحصیلان رشته بهداشت حرفه ای با برخورداری از دانش کافی می‌توانند در صنایع مرتبط، کارخانه‌ها، مراکز بهداشتی، پروژه‌های دولتی و خصوصی مورد نظر خود استخدام شوند. همچنین برخی از آن‌ها در صورت تمایل می‌توانند با کسب مجوز فعالیت به صورت مستقل اقدام به تأسیس شرکت‌های اندازه‌گیری کنند. به طور کلی، فارغ‌التحصیلان این رشته امکان فعالیت در زمینه‌های مختلفی خواهند داشت. در ادامه فرصت‌های شغلی موجود در هر یک از زمینه‌های مربوطه را بیان می‌کنیم.
زمینه پژوهشی: بررسی، تجزیه و تحلیل اتفاقات و مشکلات احتمالی موجود در محیط کار و سپس تلاش برای رفع مسائل یا پیشگیری از وقوع آن‌ها حوزه آموزشی؛ فعالیت‌های مهندسین بهداشت حرفه ای در زمینه‌های آموزشی موارد زیر را شامل می‌شوند: امکان تهیه، گردآوری و تدوین محتوای حرفه‌ای و ابزارهای آموزشی شامل بروشور، پوستر، نشریه، فیلم و سایر موارد آموزشی مشابه برای شاغلین و مدیران به منظور آموزش بهداشت حرفه ای هماهنگی و اجرای برنامه‌های آموزشی تدوین شده برای مسئولان بهداشت حرفه ای‌ و اعضای کمیته حفاظت فنی ارائه روش‌های بهینه به منظور آموزش دانشجویان و علاقمندان حوزه خدماتی؛ فعالیت‌های حوزه خدماتی شامل موارد زیر خواهند بود: نظارت مداوم بر کارکنان به منظور رعایت ضوابط بهداشت حرفه ای بازدید از بخش‌های مختلف، شناسایی مشکلات سلامت حرفه ای و رفع آن‌ها بررسی، سنجش و ارزیابی مستمر محیط کار برای شناسایی عوامل آسیب‌زا نظارت بر پیشبرد درست ضوابط آیین‌نامه بهداشت حرفه ای محل کار نظارت بر کلیه موارد بهداشتی مانند سلامت آشپزخانه، غذاخوری، سرویس بهداشتی و … تهیه گزارش از وضعیت بهداشت حرفه ای محیط کاری مورد نظر، بیماری‌ها و سایر مشکلات موجود در این حوزه بررسی، شناخت و جمع‌آوری اطلاعات کافی از وضعیت بهداشت حرفه ای کارگاه‌ها، کارخانه‌ها پیگیری اجرای برنامه‌های پیشگیری از بیماری‌های مختلف محیط کار و عوارض ناشی از آن‌ها صدور مجوزهای لازم برای عقد قراردادهای کاری با شرکت‌های خصوصی ارائه دهنده خدمات بهداشت حرفه ای نمونه‌برداری، سنجش و ارزیابی عوامل آسیب‌زای شناسایی‌ شده در محیط کار نظارت بر اجرای طرح‌های تدوین شده در جهت حفظ اصول بهداشت حرفه ای بررسی گزارش‌های ارائه شده از واحدهای مختلف، کارگاه و کارخانه‌ها

گرایش‌های مختلف رشته بهداشت حرفه ای
دانشجویان رشته مهندسی بهداشت حرفه ای امکان تحصیل در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری را دارند. در ادامه به تشریح هر یک از گرایش‌های تحصیلی این رشته در مقاطع مختلف می‌پردازیم.
1. گرایش‌های مقطع کارشناسی رشته بهداشت حرفه ای
رشته بهداشت حرفه ای در مقطع کارشناسی در یک گرایش بهداشت حرفه ای ارائه می‌شود. دانشجویان در این مقطع مهارت‌هایی مانند شناخت محیط کار، فرآیندهای کاری، خطرات و عوامل آسیب‌زای محیط کار را می‌آموزند. همچنین پس از فارغ‌التحصیلی قادر خواهند بود تا تأثیرات احتمالی ناشی از عوامل مشکل‌زای محیط کار روی سلامت شاغلین را بررسی کرده و نسبت به بهسازی محیط کاری مورد نظر اقدام کنند.
2. گرایش‌های مقطع کارشناسی ارشد رشته بهداشت حرفه ای
فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی بهداشت حرفه ای می‌توانند در صورت تمایل تحصیلات خود را در سطح کارشناسی ارشد ادامه دهند. بهداشت حرفه ای در مقطع کارشناسی ارشد رشته‌های تحصیلی زیر را شامل می‌شود:

گرایش‌های کارشناسی ارشد بهداشت حرفه ای
ردیف	گرایش
1	آموزش بهداشت
2	ارگونومی
3	اکولوژی انسانی
4	فیزیولوژی
5	مدیریت سلامت ایمنی و محیط زیست
6	سم‌شناسی محیط
7	مهندسی بهداشت محیط

3. گرایش‌های مقطع دکترای رشته بهداشت حرفه ای
دانشجویان رشته مهندسی بهداشت حرفه ای برای ادامه تحصیل در مقطع دکتری می‌توانند در هر یک از رشته‌های زیر در آزمون مقطع دکترای وزارت بهداشت شرکت کنند:

گرایش‌های دکترای بهداشت حرفه ای
ردیف	گرایش
1	ارگونومی
2	بهداشت حرفه‌ ای
3	سیاست‌گذاری سلامت
4	نانو فناوری پزشکی
5	انفورماتیک پزشکی
6	سلامت در بلایا و فوریت‌ها
7	سلامت و رفاه اجتماعی
8	اپیدمیولوژی
9	مددکاری اجتماعی
10	گفتار درمانی (به شرط داشتن کارشناسی گفتار درمانی)

لیست دروس رشته بهداشت حرفه ای در مقاطع مختلف
1. لیست دروس مقطع کارشناسی رشته بهداشت حرفه ای
به طور کلی، دانشجویان مقطع کارشناسی رشته بهداشت حرفه ای 128 واحد درسی را می‌گذرانند. در ادامه لیست دروس ارائه شده در این مقطع را ذکر می‌کنیم:

لیست دروس کارشناسی رشته بهداشت حرفه ای
دروس پایه	مکانیک جامدات مکانیک سیالات فیزیک تخصصی 1 فیزیک تخصصی 2 شیمی عمومی بیوشیمی و اصول تغذیه شیمی تجزیه ریاضیات 1 ریاضیات 2 فیزیولوژی و کالبدشناسی کمک‌های اولیه آمار زیستی برنامه‌نویسی کامپیوتر نقشه‌کشی صنعتی مدیریت صنعتی روانشناسی صنعتی آموزش بهداشت آشنایی با صنایع و شناخت فنون صنعتی
دروس تخصصی	روشنایی در محیط کار صدا در محیط کار ارتعاش در محیط کار تنش‌های گرمایی و سرمایی در محیط کار بهداشت پرتوها دینامیک گازها و آئروسل‌ها مبانی نمونه‌برداری از آلاینده‌های هوا تجزیه و ارزشیابی نمونه‌های هوا مبانی کنترل آلودگی هوا طراحی تهویه صنعتی ایمنی در عملیات عمرانی حوادث ناشی از کار و شرایط اضطراری ایمنی حریق و مواد شیمیایی ایمنی برق و ماشین‌آلات ارزیابی و مدیریت ریسک سیستم‌های مدیریت ایمنی ارگونومی شغلی 1 ارگونومی شغلی 2 اصول سم‌شناسی و پایش بیولوژیک سم‌شناسی شغلی زبان تخصصی بیماری‌های شغلی و اپیدمیولوژی آن‌ها کلیات محیط زیست کارآموزی
کارگاه‌ها	ارزیابی ریسک آشنایی با وسایل حفاظت فردی و استانداردهای آن روش تشکیل و مدیریت کمیته حفاظت فنی آمادگی ورود به صنعت و انجام مشاوره بهداشت حرفه ای بهداشت حرفه ای در مشاغل خاص (بیمارستان، کارگاه‌های کوچک، کشاورزی و معدن)

2. لیست دروس مقطع کارشناسی ارشد رشته بهداشت حرفه ای
دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد رشته مهندسی بهداشت حرفه ای 32 واحد درسی را می‌گذرانند که دروس تخصصی و اختیاری این گروه عبارت هستند از:

لیست دروس کارشناسی ارشد رشته بهداشت حرفه ای
دروس اختصاصی	ارزشیابی آلاینده‌های هوای محیط کار سم‌شناسی شغلی سم‌شناسی شغلی کاربردی بیماری‌های ناشی از کار ایمنی در محیط کار طراحی سیستم‌های کنترل گرما، سرما و رطوبت طراحی سیستم‌های کنترل صدا و ارتعاش در صنعت حفاظت در برابر پرتوها در محیط کار طراحی روشنایی در محیط کار مهندسی فاکتورهای انسانی کاربردی 1 مهندسی فاکتورهای انسانی کاربردی 2 مدل‌سازی در بهداشت حرفه ای
دروس اختیاری	آشنایی با کلیات پزشکی و بیماری‌های شغلی فیزیولوژی و تشریح آمار حیاتی مقدماتی کلیات ایمنی در محیط کار مهندسی فاکتورهای انسانی سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)‌ و کاربرد آن در بهداشت حرفه ای سیستم‌های اطلاع‌رسانی پزشکی روش تحقیق در علوم بهداشتی زبان تخصصی آمار حیاتی و استفاده از نرم‌افزارهای رایانه‌ای
پایان‌نامه

3. لیست دروس مقطع دکترای رشته بهداشت حرفه ای
دانشجویان مقطع دکترای رشته مهندسی بهداشت حرفه ای به طور کلی نیاز به گذراندن 30 واحد درسی خواهند داشت که دروس تخصصی و اختیاری این گروه عبارت هستند از:

لیست دروس دکترای رشته بهداشت حرفه ای
دروس اختصاصی	سم‌شناسی نوین شغلی نظریه‌های پالایش هوا مهندسی فاکتورهای انسانی صدا و ارتعاش گرمایش، سرمایش و رطوبت ایمنی در محیط کار روشنایی پرتوها سمینار
دروس اختیاری	آکوستیک روانی مکانیک سیالات آنالیز دستگاهی مدیریت صنعتی اپیدمیولوژی بیماری‌های ناشی از کار فیزیولوژی انسانی انسان و ارتعاش فناوری نانو و بهداشت حرفه ای ارزیابی ریسک ایمنی سیستم‌ها روان‌شناسی صنعتی و سازمانی معرفی مدل‌های انتشار آلودگی هوا تهویه صنعتی
رساله

دانشگاه های ارائه دهنده رشته بهداشت حرفه ای
از جمله‌ مطرح‌ترین دانشگاه‌هایی که در مقاطع مختلف و در رشته بهداشت حرفه ای دانشجو می‌پذیرند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

دانشگاه علوم پزشکی اراک	دانشگاه علوم پزشکی اردبیل	دانشگاه علوم پزشکی ارومیه
دانشگاه علوم پزشکی اصفهان	دانشگاه علوم پزشکی البرز	دانشگاه علوم پزشکی ایلام
دانشگاه علوم پزشکی بقیت اله	دانشگاه علوم پزشکی بندر عباس	دانشگاه علوم پزشکی بیرجند
دانشگاه علوم پزشکی تبریز	دانشگاه علوم پزشکی بم	دانشگاه علوم پزشکی مازندران
دانشگاه علوم پزشکی بجنورد	دانشگاه علوم پزشکی زابل	دانشگاه علوم پزشکی زاهدان
دانشگاه علوم پزشکی زنجان	دانشگاه علوم پزشکی سبزوار	دانشگاه علوم پزشکی سمنان
دانشگاه علوم پزشکی شاهرود	دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی	دانشگاه علوم پزشکی شیراز
دانشگاه علوم پزشکی قزوین	دانشگاه علوم پزشکی قم	دانشگاه علوم پزشکی کاشان
دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه	دانشگاه علوم پزشکی کردستان	دانشگاه علوم پزشکی کرمان
دانشگاه علوم پزشکی مشهد	دانشگاه علوم پزشکی گیلان	دانشگاه علوم پزشکی لرستان

جمع‌بندی
در این مقاله به بررسی بازار کار رشته بهداشت حرفه ای، گرایش‌ها و لیست دروس این رشته پرداختیم. به طور معمول، بسیاری از افراد با شعار معروف مرتبط با بهداشت حرفه ای موسوم به «اول ایمنی، بعد کار» آشنایی دارند. در همین راستا، اهمیت شغل بهداشت حرفه ای طی سالیان اخیر در میان مردم، کارخانه‌ها، صنایع مختلف صاحبان کسب و کار و مسئولین مشخص گردیده است. به همین دلیل، می‌توان گفت که صنایع مختلف، در راستای کاهش هزینه‌های راه‌اندازی و همچنین گرداندن چرخه حیات کسب و کار خود، به جای رفع مشکلات و آسیب‌های احتمالی،‌ به مهندسان بهداشت حرفه ای نیاز خواهند داشت. این مسئله موجب شده است تا رشته بهداشت حرفه ای از بازار کار مناسبی برخوردار بوده و در آینده نیز فرصت‌های شغلی بیشتری را پیش رو داشته باشد.
در پایان، به منظور آشنایی با سایر رشته‌های حوزه بهداشت می‌توانید به مقالاتی مانند بازار کار رشته بهداشت عمومی و همچنین دیگر مطالب ارائه شده در زمینه انتخاب شغل مراجعه کنید.