بزرگنمايي:

آریا بانو - چطور / وابستگی واژه‌ای با بار منفی است و بسیاری از ما خوشمان نمی‌آید که وابسته کسی یا چیزی باشیم. البته نباید فراموش کنیم که ما انسان هستیم و انسان موجودی اجتماعی است، یعنی نمی‌تواند تمام نیازهای خود را به‌تنهایی برطرف کند. بنابراین ما به دیگران نیاز داریم. علاوه بر این وابستگی عمومی به دیگران، به کسی نیاز داریم که پناهگاه عاطفی ما باشد و بتوانیم عمیق‌ترین نیازهای جسمی و روانی خود را با او در میان بگذاریم. چگونه می‌توانیم ضمن حفظ استقلال و هویت فردی خود، چنین رابطه‌ای ایجاد کنیم؟ پاسخ این پرسش در مفهوم نظریه وابستگی متقابل نهفته است، مفهومی که در این مقاله بررسی‌اش می‌کنیم.
وابستگی متقابل چیست؟
وابستگی متقابل یعنی شناخت و ارزش‌گذاری پیوند عاطفی بین زوجین و طرفین در عین اینکه استقلال خود را حفظ می‌کنند، قدر رابطه عاطفی‌شان را نیز می‌دانند.
فردی که وابستگی متقابل دارد، درک می‌کند که انسان به‌تنهایی آسیب‌پذیر است. بنابراین با ایجاد رابطه صمیمی با یک شخص می‌کوشد که این آسیب‌پذیری را کاهش دهد. چنین فردی هویت مستقل خود را دارد و می‌داند که برای بودن با دیگری نیاز به تغییر هویت خود ندارد.
تاریخچه نظریه وابستگی متقابل
این نظریه نخستین بار در دهه 1950 میلادی مطرح شد و هارولد کِلِی و جان تیبات آن را طی 40 سال توسعه دادند. نظریه وابستگی متقابل ویژگی‌های رابطه متقابل، فرایندهایی که به این وابستگی می‌انجامند و تأثیر انگیزه‌ها و رفتارهای طرفین در ایجاد این وابستگی را بررسی می‌کند.
وابستگی چیز بدی است؟
شاید تصور کنید هر نوع وابستگی به دیگری ترسناک و غیرعاقلانه است. این تصور از آنجا ناشی می‌شود که جامعه از کودکی به ما مستقل‌بودن و فردیت را آموخته است. گاهی تأکید بر این استقلال چنان شدید است که تصور می‌کنیم هیچ نیازی به دیگران نداریم و خودمان به‌تنهایی می‌توانیم همه نیازهای جسمی و عاطفی‌مان را برطرف کنیم.
در نتیجه چنین نگرش اشتباهی، گاهی افراد نمی‌توانند با دیگران درست ارتباط برقرار کنند. ایجاد پیوند عاطفی برای چنین افرادی دشوار است چون دچار ترس از صمیمیت هستند. در نتیجه آنها از تجربه رابطه عمیق محروم می‌شوند.
پس باید گفت وابستگی لزوما چیز بدی نیست. ما انسانیم و نمی‌توانیم به‌تنهایی تمام نیازهای جسمی و روانی خود را برطرف کنیم و به شریکی عاطفی نیاز داریم که بتوانیم به او تکیه کنیم.
تفاوت وابستگی متقابل با هم‌وابستگی
فرد «هم‌وابسته» درست برعکس فردی با وابستگی متقابل است. چنین شخصی هویت فردی خود را از دست داده و چنان به دیگری وابسته است که بدون او زندگی برایش معنا ندارد. چنین فردی نمی‌تواند بین آنچه خود می‌خواهد و می‌پسندند با آنچه شریک عاطفی‌اش می‌بیند و درک می‌کند تمایزی قائل شود.
ویژگی‌های فرد هم‌وابسته عبارت‌اند از:
مرزبندی ضعیف یا نبودن مرز در رابطه؛
رفتارهای مردم‌پسند؛
ضعف در گفت‌وگو؛
فریب‌کاری؛
رفتارهای کنترل‌گرانه؛
متهم‌کردن دیگری؛
عزت‌نفس کم؛
نداشتن هدفی خارج از زندگی مشترک؛
احساس گناه و شرم هنگام بروز مشکل در رابطه.
هم‌وابستگی رفتار سالمی نیست و مانع خودشکوفایی و شکل‌گیری هویت مستقل افراد می‌شود. این مشکل می‌تواند زوج یا یکی از آنها را درگیر کند. جالب است که هم‌وابستگی فقط مختص افراد نیست. گاهی فرد زندگی و هویت خود را به چیزی خارجی مثل رابطه جنسی، قمار، الکل، ورزش و علم گره می‌زند به طوری که زندگی بدون آن برایش معنا ندارد.
حال که با شکل ناسالم وابستگی آشنا شدید، می‌توانیم به این پرسش پاسخ بدهیم که چرا وابستگی متقابل برای داشتن رابطه سالم ضروری است.
چرا وابستگی متقابل در رابطه عاطفی ضروری است؟
وابستگی متقابل تعادلی بین فردیت و رابطه است. زوج‌ها در این نوع وابستگی درک می‌کنند که هردو برای تأمین نیازهای جسمی و عاطفی یکدیگر به شکل معقول و مناسب آماده‌اند. این آمادگی با اراده و اختیار هر دو طرف ایجاد می‌شود.
وابستگی متقابل به هر دو طرف فضای کافی برای با خود بودن می‌دهد. در عین حال فرصت کافی برای تکیه‌کردن به یکدیگر برای رفع نیازهای متقابل را ایجاد می‌کند. این وابستگی حس استقلال و هویت فردی را قربانی رابطه و نیازهای آن نمی‌کند.
نشانه‌های وابستگی متقابل
مرزبندی شفاف و مشخص؛
هم‌شنوی؛
داشتن زمان آزاد برای پیگیری علائق شخصی؛
گفت‌وگوی شفاف و راحت؛
پذیرش مسئولیت رفتارها؛
ایجاد محیط امن عاطفی برای درددل‌کردن و بیان دغدغه‌ها و نیازها؛
تعامل فعال با شریک عاطفی و واکنش مناسب به کنش‌های او؛
عزت‌نفس زیاد.
چطور وابستگی متقابل ایجاد کنیم؟
مهم‌ترین نکته برای ایجاد رابطه‌ای سالم که در آن وابستگی متقابل وجود داشته باشد، شناخت درست خود است. متأسفانه برخی از ما فقط به این دلیل وارد رابطه می‌شویم که احساس تنهایی می‌کنیم و فقط می‌خواهیم حس تنهایی خود را علاج کنیم. در حالی که رفع تنهایی نباید به‌هیچ‌وجه تنها دلیل ما برای ایجاد رابطه باشد.
ابتدا باید خود را بشناسیم، اهداف،‌ نیازها و ارزش‌های خود در زندگی را شناسایی کنیم، سپس برای پیداکردن رابطه متناسب با آن نیازها و ارزش‌ها تلاش کنیم. قطعا این کار زمان می‌برد، اما ما را از روابط بی‌معنا و هم‌وابسته نجات می‌دهد.
روان‌شناسان تأکید می‌کنند که برای ایجاد وابستگی متقابل در رابطه باید حس استقلال و هویت فردی خود را فراموش نکنیم و این روش‌ها را پیشنهاد می‌کنند:
ارزش‌ها و علایقمان را بشناسیم؛
از بیان نیازهای خود نترسیم؛
با دوستان و خانواده وقت بگذرانیم (یعنی تمام زمان خود را صرف رابطه با شریک عاطفی نکنیم)؛
اهداف فردی خود را دنبال کنیم؛
مراقب ارزش‌هایمان باشیم و آنها را فدای رابطه نکنیم؛
برای سرگرمی‌ها و تفریحات موردعلاقه‌مان وقت صرف کنیم؛
از نه‌گفتن نهراسیم؛
خودمان را برای رضایت دیگران خواروخفیف نکنیم.
بی‌شک باید این فضا را به طرف مقابل هم بدهید تا او هم بتواند کارهای مذکور را انجام دهد. در این صورت اطمینان و صمیمیت کافی بین شما و او شکل می‌گیرد و هردو فضایی امن برای تکیه‌کردن به یکدیگر در مواقع لازم خواهید داشت.
جمع‌بندی
رابطه مبتنی بر وابستگی متقابل فضایی امن ایجاد می‌کند که طرفین بتوانند عمیق‌ترین نیازهای خود را ابراز کنند. پیش از شروع رابطه، حتما زمانی را صرف خودشناسی کنید. بدون شناخت خود، بعید است رابطه به نتیجه مطلوبی برسد. اگر هم در حال حاضر در یک رابطه هستید، بدانید که هیچ‌وقت برای بازبینی و اصلاح آن دیر نیست.