آریا بانو - فارس / یک کاغذ و قلم برداشته ام و در حال نوشتن دغدغه هایم هستم، اخیرا یک کتابی از روانشناسی می‌خواندم که در آن نوشته بود ، برای اینکه ذهنتان را پاکسازی کنید و بتوانید مدیریت بهتری بر برنامه‌های زندگی تان داشته باشید، بهتر است هر چه در ذهن دارید ، روی کاغذ بیاورید، به قول خود آن روانشناس نشخوارهای فکری تان را مکتوب کنید. من هم در حال تمرین این روش هستم. مدتی است که وضعیت تحصیلی بچه ها ذهنم را به شدت درگیر کرده است.
دو سال از کرونا گذشته و خیلی از محصل‌ها در این مدت اُفت تحصیلی پیدا کرده اند، بگذریم از یک عده بچه‌هایی که خودشان اتوماتیک وار به درس و مشقشان می پردازند و مادر و پدرها خیلی درگیرشان نمی شوند، از بدِ حادثه ما مدام باید درس بچه ها را کنترل کنیم تا مبادا عقب نیافتند، مشق هایشان را بنویسند، تمرینات شان را حل کنند، دست آخر هم معلم ها زنگ می زنند که فرزند شما اُفت تحصیلی پیدا کرده ، مگر انتظار دیگری از این شرایط کرونا و شیطنت بچه ها در منازل و درس نخواندشان می توان داشت؟
حال دارم روی کاغذ یادداشت می کنم که کمتر از 15 روز دیگر فرزندانم باید به مدرسه بروند و امسال دیگر از آن سال هایی نیست که یک روز مدرسه بروند و سه روز در خانه باشند، قطعا درس و مدرسه جدی تر است و خودم هم خیلی بیشتر پیگیر هستم که بچه ها اُفت تحصیلی پیدا نکنند. اما چیزی که پس از نوشتن این یادداشت ها در ذهنم سوال شد، این است که الان چه کنم؟ در این مدت کم که بچه ها را باید راهی مدرسه کنم و کلی هم از وضعیت تحصیلی و همسالانشان عقب هستند؟
اینها ذهنیت های یک مادر دغدغه مند دارای دو فرزند است که احساس می کند، بچه هایش از شرایط تحصیلی شان عقب افتاده اند. اما سوالش ، دغدغه خیلی از مادران دارای فرزند محصل است، مادرانی که در این چند سال بیش از هر زمان تلاش کردند، بچه هایشان از درس و مشق عقب نیافتند اما عاقبت این اتفاق برای خیلی از بچه ها افتاد. اصلا مگر این افت تحصیلی به شیوع کرونا و تعطیلی مدارس فقط ربط دارد؟ به غیر از آن بچه ها افت تحصیلی پیدا نمی‌کردند؟
از جمله مسائل رایج در بین خیلی از خانواده ها، اُفت تحصیلی نوجوانان است. نوجوان با ورود به بازه سنی مخصوص به خود، دچار تحولات زیادی می شود و نوساناتی در وجودش از جسمی تا روانی، شناختی، مهارتی، عاطفی و اجتماعی رخ می دهد. این تغییرات ممکن است باعث اُفت تحصیلی در وجودش شود که البته شایع هم هست. نمرات نوجوانان در این دوره کاهش پیدا می کند و علاقه مندی به درس خواندشان کم می شود. در این زمان خیلی از پدر و مادرها نگران و گلایه مند وضعیت تحصیلی بچه هایشان می شوند.

*برخی عواقب اُفت تحصیلی در دوران نوجوانی
«دکتر محمد ترکمان»، روانشناس و مشاور کودک و نوجوان در این زمینه می گوید: «برخی نوجوانان در این بازه سنی دچار اختلال در یادگیری می شوند، در بسیاری موارد از کلاس ، درس و مدرسه منزجر می شوند، حتی میل به فرار از مدرسه پیدا می‌کنند و به بهانه‌های مختلف به مدرسه نمی‌روند. همه اینها منجر به بروز درگیری‌های خانوادگی و همچنین درگیری نوجوان با خودش می‌شود. گاهی این مسئله بروز لجبازی را در نوجوان تشدید می‌کند، اعتماد به نفسش را کاهش می‌دهد و قدرت انتخابش در امور دیگر زندگی را نیز ضعیف می‌کند، از همه اینها بدتر ممکن است آینده خودش را نیز خراب کند».
چه بسیار انسان های مستعدی که به دلیل اُفت تحصیلی در دوره نوجوانی، به جایگاه واقعی خودشان در زندگی دست پیدا نکردند. انسان هایی که می توانستند یک نویسنده خوب، نقاش عالی، پزشک متبحر یا معمار فوق العاده باشند. بنابراین اُفت تحصیلی در دوره نوجوانی و حواشی آن فقط به جایگاه تحصیلی بچه آسیب نمی زند، بلکه می تواند تمرکز و قدرت انتخاب فرد را نیز تحت الشعاع قرار دهد، جایگاه اجتماعی او را نیز خراب کند و به سادگی وی را دچار نگرش های منفی و مخرب نسبت به خودش و دیگران کند.
*قضیه آنقدرها هم پیچیده نیست
قضیه اُفت تحصیلی و عواقب آن آنقدرها هم پیچیده نیست. پدر و مادر با یک سری آگاهی ها به راحتی می توانند این ماجرا را مدیریت کنند و آسیب ها را به حداقل برسانند. اما چگونه؟
ابتدا به این نکته اشاره کنیم که برخی والدین با یک سری دیالوگ هایی باعث تخریب شخصیت و اعتماد به نفس نوجوان شده و نه تنها به او کمک نمی‌کنند، مشکل تحصیلی بچه حل شود، بلکه آن را دامن هم می‌زنند.
*دیالوگ های تخریب گر
دکتر ترکمان در این باره می‌گوید: «دیالوگ هایی مثل (از درس خوندن به هیچ جا نمی رسی)، (خاک بر سرت با اون درس خوندنت، برو از دختر/پسر فلانی یاد بگیر)، (همش با دوستات بیرونی، پس کی وقت میکنی درس بخونی؟ همینه اوضاع تحصیلیت اینقدر خرابه دیگه!) این جملات باعث می شود نه تنها بچه ها تشویقی به درس خواندن نشوند، بلکه اوضاع رابطه والدین و فرزندان هم خرابتر شده و دل به درس هم نخواهند داد.»
همه ما می دانیم که نوجوان دیگر کودک نیست که تمام دنیایش پدر و مادر و درس خواندن باشد، دغدغه هایش با بزرگ شدن فضای زندگی اش بیشتر شده است، از همسالان تا فضای مجازی، شغل، آینده، درس و هزار چیز دیگر به ذهن او افزوده شده است، بنابراین خیلی جاها طبیعی است که اُفت تحصیلی هم پیدا کند. اما مسئله جایی بحرانی می شود که برخی اوقات آنقدر بچه ها به درس بی‌توجه می‌شوند که مشکل اُفت تحصیلی به زندگی شان لطمه می‌زند.

دکتر محمد ترکمان معتقد است که در 5 مرحله می توان این مشکل را مدیریت کرد. او اینطور توضیح می دهد: 
1-علت درس نخواندن نوجوانان را شناسایی کنید
نخستین نکته این است که پیگیر شویم چرا نوجوان ما درس نمی خواند. گاهی اوقات این درس نخواندن علت دیگری دارد، مثل اضطراب، افسردگی، کمال گرایی، اختلالات یادگیری، نفوذ همسالان، نقص توجه معلمان، سختگیری زیاد در مدرسه و ... ممکن است باعث شود که بچه ها عملکرد خوبی در تحصیل نداشته باشند. پس بهتر است که در یک تعامل با نوجوان و پیدا کردن علت واقعی این عدم انجام تکالیف و درس خواندن، به نتایج خوبی برسیم.
گاهی اوقات لجبازی باعث می شود بچه ها درس نخوانند، بنابراین والدین باید سعی کنند رابطه شان را با نوجوان بهبود ببخشند و در نهایت شاید شما تلاش خود را بکنید و هیچ علتی هم پیدا نکنید، در اینطور مواقع به دلیل بی حالی و ضعف جسمی یا عدم تمرکز باید این اتفاق افتاده باشد که در هر حال هر کدامش راه حلی دارد و والدین می توانند آن را مداوا کنند.
2-با نوجوانتان گفت وگو کنید
در گام دوم با گفت وگو سعی کنید مشکل را حل کنید. زمانی که شما مشخص کردید علت واقعی درس نخواندن و عدم انجام تکالیف نوجوانتان چیست، برای رفع آن با او صحبت کنید و زمان هایی را برای انجام تکلیف و جبران عقب ماندگی ها مشخص کنید. حتی با او قرارداد شفاهی یا کتبی برای انجام دروسش ببندید منتها سعی کنید که انتظاراتتان معقول باشد و او را به سمت کمالگرایی و در نهایت هم بی توجهی به درس سوق ندهید. 
مثلا با نوجوانتان اینطور صحبت کنید: « می دونم که در این شرایط سنی دغدغه های زیادی داری، اما بیا با هم حرف بزنیم، چند زمان را مشخص کنیم برای انجام تکالیفت ، کی می تونی و راحتی به نظرت که در آن زمان ها به کمک هم عقب ماندگی هاتو جبران کنیم؟ چند ساعت تو طول روز می تونی شروع به درس خوندن کنی؟ بیا بنویسیمشون رو کاغذ».
3-جریمه و پاداش در نظر بگیرید
در قدم بعدی سعی کنید برای درس خواندن هایش پاداش در نظر بگیرید و برای نخواندن هایش هم جریمه. البته این جریمه نباید بدنی بوده یا طوری باشد که به روان او آسیب بزند، بلکه طوری که مثلا درس نخواندنش یک پیامدی برایش داشته باشد مثل حذف برخی علایقش. مثلا قرار شما این بوده که بین ساعت 4 تا 6 درس بخواند و بعد هم برای بازی بیرون برود ، اما اگر نخواند شما قاطعانه اجازه ندهید که بیرون برای فوتبال یا دوچرخه سواری برود و روی حرف خودتان هم بایستید.
4-در جبران عقب ماندگی های تحصیلی همراهش باشید
بچه ها برای جبران عقب ماندگی ها اهمال کاری می کنند و به تنهایی کارها برایشان سخت می شود، به جز اینکه با کمک برای درس خواندن برنامه ریزی می کنید، بهتر است در تمام بخش ها نیز همراهش باشید تا بداند شما در کنارش هستید و به او یادآوری می‌کنید که کارهایش را انجام دهد.
5-تمرکزتان بر نتیجه باشد نه فرایند
علی رغم اینکه خیلی جاها شاید درستش این باشد که شما بر فرآیند امور کار کنید و لذت ببرید، برای جبران افت تحصیلی و عقب ماندگی بچه ها بهتر است شما به عنوان پدر و مادر بر نتیجه تمرکز کنید تا فرایند. یعنی خیلی برایتان مهم نباشد که حتما سر ساعت 5 درس خواندش را شروع کند یا فلان تمرین را انجام دهد، اگر با ساعت کمتری هم نتیجه می گیرد یا زمان امتحانات هم می تواند، جبران کند، سخت نگیرید.
اینجا لازم است که انتظارات پدر و مادر معقول باشد و از جنگ قدرت در هر مرحله پرهیز کنند.»

*موارد استرس زا را از ذهن نوجوانتان حذف کنید
در کنار تمام این مواردی که دکتر ترکمان مطرح کردند، چند نکته دیگر هم قابل تأمل و مهم است. یکی اینکه خیلی وقت ها بچه های نوجوان به خاطر شرایط هورمونی خاصی که در این دوره پیدا می کنند، دچار استرس ها و اضطراب زیاد هستند، فراموش نکنید که در فرایند تحصیل آنها شرایط را با آرامش هر چه تمام تر فراهم کنید و حتی اگر مشکلی هم پیش آمد ریشه آن را پیدا کنید تا استرس و اضطراب از وجودشان رخت ببندد.
بهترین شرایط برای رفع استرس بچه ها این است که محیط منزل امن و بدون جنگ و دعوا و مشکل باشد. پدر و مادری که خود مدام با هم درگیر هستند و جدل در خانه شان وجود دارد، نمی‌توانند انتظار داشته باشند که فرزندشان به راحتی به درس و مشقش برسد و استرسی نباشد. اگر زمانی این اتفاق استثنائا در زندگی پیش آمد، بهتر است که با نوجوانتان صریح گفت وگو کنید و او را به آرامش دعوت کنید. حتی اگر زمانی دیدید که به دلیلی خارج از محیط منزل، فرزند شما استرس دارد، از مدرسه او اجازه بگیرید تا در منزل استراحت کند و قوای خودش را بیابد.
از جمله سایر نکاتی که والدین در این زمینه لازم است در نظر بگیرند، می توان توجه به استعدادها و علایق نوجوان، رژیم غذایی و تغذیه او، تشویق او در منزل، توجه به تفریح و استراحت نوجوان، افزایش انرژی مثبت خانه می توان اشاره کرد و از مهمترین راهکارها اگر دیدید که کارهایتان نتیجه مناسب نداده، لزوم مراجعه به روانشناس و بردن نوجوان نزد مشاور و روانشناس است.
شما برای رفع مشکلات تحصیلی فرزندانتان چه کارهایی انجام می دهید. برایمان بنویسید.