آریا بانو - احتمالا همه شما اطلاعاتی هر چند اندک درباره حرم امام رضا (ع) دارید، اما آیا می‌دانستید تاریخچه‌ای جذاب از میراث تاریخی در دل این حرم آرامش‌بخش نهفته است؟ در این گزارش با چند مورد از عجایب چندگانه حرم امام رضا (ع) آشنا خواهید شد.

همه به خوبی می‌دانند که قطب مذهبی ایران، استان خراسان رضوی است. حرم امام هشتم ما شیعیان در استان خراسان رضوی و در شهر مشهد واقع شده است و هر ساله مسلمانان زیادی از سراسر جهان برای زیارت به ایران سفر می‌کنند. حرم امام رضا (ع) همیشه پر از سوال‌های تاریخی بوده است که شاید خیلی‌ها از آن چیزی نمی‌دانند؛ حرم امام رضا علاوه بر صحن‌ها، رواق‌ها و معماری‌های پر راز و رمز، عجایب بسیاری نیز دارد که در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت:
1- اولین و با ارزش‌ترین سنگ مزار امام رضا (ع)
اولین سنگ مزار علی بن موسی‌الرضا در سده ششم قمری ساخته شد و از جنس مرمر است. ابعاد این سنگ مزار به طول 40 و عرض 30 سانتی‌متر بوده و به دلیل قدمتی که دارد، بسیار با ارزش است. جالب است بدانید تاریخ ولادت و شهادت هشتمین اختر تابناک امامت با خط کوفی بر روی این سنگ حک شده و هم‌اکنون در موزه حرم از آن نگهداری می‌شود.

دومین سنگ مزار امام رضا (ع) از جنس سنگ سفید مرمر آهکی بوده و ابعاد آن 60 در 40 سانتی متر است. این سنگ هم‌اکنون بر روی مزار موجود در سرداب قرار گرفته است.
سومین سنگ مزار امام هشتم شیعیان هم دارای ابعادی به طول 2.20 و عرض 1.10 بوده که در طبقه همکف حرم وجود دارد. رنگ این سنگ مزار، سبز چمنی بوده و آن را همزمان با نصب ضریح پنجم حضرت در سال 1379 در حرم قرار دادند.

2- مسجد بالاسر؛ قدیمی‌ترین مسجد حرم امام رضا (ع)
اولین و قدیمی‌ترین بنای ساخته شده در حرم امام رضا (ع)، مسجد بالاسر است که زائرین بسیار زیادی برای خواندن نماز و دعا وارد آن می‌شوند و از اسرار حرم امام رضا (ع) است. تقریبا همه زائرین پس از زیارت حرم وارد این مسجد می‌شوند، اما کمتر کسی نام آن را می‌داند. مسجد بالاسر دارای ابعادی به طول 8 متر و عرض 4.5 متر بوده و ارتفاع آن حدود 10 متر است.

آزاره‌های این مسجد کهن از سنگ مرمر ساخته شده و دیوار و سقف آن، کاشی‌کاری بسیار زیبایی دارد. مسجد بالاسر در سمت غرب ضریح مطهر حضرت امام رضا (ع) قرار گرفته است.
یکی دیگر از مساجد قدیمی و زیبای حرم امام رضا (ع)، مسجد گوهرشاد است. این مسجد از بناهای دوران تیموری در سده نهم هجری بوده و نام آن از نام همسر شاهرخ تیموری (گوهرشاد بیگم) گرفته شده است. مسجد گوهرشاد در صحن جنوبی حرم واقع شده و ساخت آن 12 سال طول کشید.

این مسجد تقریبا به شکل مربع بوده و هم‌اکنون یکی از زیباترین مساجد حرم به حساب می‌آید.
3- مساحت یک میلیون متری حرم امام رضا (ع)
مساحت کل حرم امام رضا (ع) در گذشته حدود 12 هزار متر مربع بود، اما هم اکنون با توجه به بازسازی‌های انجام شده در حدود یک میلیون متر مربع است و این مسئله حرم امام را به یکی از بزرگترین اماکن مذهبی جهان تبدیل کرد.

4- نخستین بنای حرم مطهر
امام رضا (ع) در سال 203 (در برخی روایات تاریخ به شهادت رسیدن امام رضا 202 هجری قمری آمده است) هجری قمری در طوس به شهادت رسیدند و بدن مطهر آن امام را در باغ حمید بن قحطبه و در کنار قبر هارون الرشید به خاک سپردند. در حقیقت نخستین بنای حرم مطهر همان بقعه هارون الرشید بود و پس از آن طوس به مشهدالرضا تغییر نام پیدا کرد.

5- اولین گنبد طلای حرم مطهر
اولین گنبد طلای حرم مطهر امام رضا (ع) در صحن بیرونی آن قرار داشته و دارای دو پوشش است. پوشش اول آن، گنبدخانه حرم بوده که به آن قبه می‌گویند و پوشش دوم که بر فراز آن قرار دارد، گنبد نام گرفته است.

این گنبد در ابتدا با آجرهای زرد رنگ ایرانی ساخته و پس از آن با کاشی تزیین شد، سپس شاه طهماسب صفوی در سال 932 هجری قمری، بدون آنکه تغییری در اصل بنا ایجاد کند، آن را با خشت‌ هایی از جنس طلا ساخت. جالب است بدانید که این گنبد بیش از 2 قرن قدمت دارد.
مشخصات گنبد طلایی بارگاه منور رضوی
گنبد زراندود بارگاه منور رضوی، یکی از زیباترین جلوه‌های هنری و مذهبی است. در اوایل قرن ششم، شرف‌الدین ابو طاهر قمی وزیر سلطان سنجر سلجوقی ضمن تعمیر روضه منوره اقدام به احداث گنبد بر فراز قُبه اولیه نمود.

این همان گنبدی است که بالغ بر 900 سال از بنای آن می‌گذرد. گنبد از نظر ساختمان و ارتفاع در نهایت زیبایی و هنرمندی طراحی شده و دارای دو پوشش است.
پوشش اول گنبد، سقف حرم به حساب می آید که از زیر قابل مشاهده و دارای مقرنس آینه است و به آن، قبه گفته می شود. پوشش دوم، خود گنبد طلاست و در حد فاصل این دو پوشش 13 متر فضای خالی وجود دارد. ارتفاع گنبد طلا از کف روضه منوره 31 متر، محیط دور گنبد 10.42 متر وارتفاع آن از اول طلاکاری تا نوک گنبد 40.16 متر است. نمای گنبد در ابتدا، آجر زرد رنگ و سپس کاشی نفیس سنجری بودکه در زمان شاه طهماسب صفوی طلاکاری شد.

گنبد در سال 1010ه. ق (پس از حمله وغارت ازبک ها)، سال 1086ه. ق (دو سال پس از زلزله) و سال 1291ه. ش (پس از جسارت روسیه تزاری در به توپ بستن حرم) مورد مرمت واقع گردید. سرانجام بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، در سال 1358 خشت های طلای قدیمی گنبد که به علت کمی ضخامت و ساییدگی، بد نما شده بود برچیده شد و با خشت هایی با ضخامت چهار برابر قبل به روش الکترولیز، طلا کاری شد.
6- نخستین ضریح ساخته شده برای امام رضا(ع)
یکی دیگر از عجایب حرم امام رضا (ع)، نخستین ضریح ساخته شده بوده که قدمت بسیار زیادی دارد. این ضریح به دوران صفویه مربوط می‌شود و از آن زمان تاکنون پنج ضریح برای امام هشتم ساخته و نصب شده است. اولین ضریح حرم در دوران صفویه و در اواسط قرن دهم هجری قمری ساخته شد. جنس این ضریح از چوب، طلا و نقره بوده و بسیار ارزشمند است.
پس از فرسوده شدن اولین ضریح حرم، در سال 1160 هجری قمری نوه نادرشاه افشار به نام شاهرخ میرزا یک ضریح از جنس یاقوت و زمرد به نام نگین‌نشان به حرم هدیه کرد. ضریح دوم امام هشتم هم‌اکنون در زیر ضریح چهارم حضرت و در سرداب قرار دارد.

ضریح سوم مربوط به دوران فتحعلی شاه بوده و در سال 1238 هجری قمری ساخته شد. ابعاد این ضریح 3 در 4 متر است و دارای ورقه‌های طلاکوبی شده می‌باشد. همچنین ضریح سوم در سال 1338 به علت پوسیدگی پایه‌ها به موزه حرم مطهر انتقال داده شد و هم اکنون هم برای مشاهده عموم در دسترس قرار دارد.
چهارمین ضریح حضرت امام رضا (ع) به نام ضریح طلا و نقره و معروف به شیر و شکر در سال 1338 بر روی ضریح دوم نصب شد. در چهار گوشه ضریح، خوشه‌های انگور از جنس طلا نصب شده بود و وظیفه تزیین آن را سیدابوالحسن حافظیان بر عهده داشت. ضریح طلا و نقره به مدت 41 سال بر روی مرقد مطهر امام رضا (ع) قرار گرفت و در سال 1379 به موزه آستان قدس رضوی منتقل شد.
ضریح پنجم در طبقه همکف حرم قرار دارد و وزن آن 12 تن است. این ضریح از جنس فولاد و چوب گردو بوده و ساخت آن چیزی در حدود 7 سال به طول انجامید.
7- رواق های حرم امام رضا(ع)
همانطور که می‌دانید رواق به فضای محصور و سقف‌داری که در پیرامون حرم وجود دارد، گفته می‌شود. رواق های حرم بسیار زیاد هستند، اما مساحت بزرگترین آن 6300 متر مربع بوده که به رواق امام خمینی شهرت دارد. بد نیست بدانید که دارالسیاده، دارالحجه، دارالمرحمه، دارالاجابه، دارالحفاظ، دارالشکر، دارالسعاده، دارالولایه، دارالکرامه و دارالسرور برخی از رواق های حرم امام رضا به شمار می‌روند. توجه داشته باشید که در حال حاضر حرم امام رضا (ع) دارای 26 رواق است.

حرم مطهر امام رضا (ع) 9 صحن دارد و مساحت مجموع آن‌ها، 225، 223 مترمربع است. بزرگترین صحن حرم، صحن جامع رضوی نام داشته که در جنوب حرم قرار دارد و مساحت آن 60، 188 مترمربع است.
سایر صحن های حرم رضوی شامل صحن آزادی، صحن انقلاب، صحن جمهوری اسلامی، صحن قدس، صحن غدیر، صحن کوثر، صحن هدایت و صحن امام خمینی (ره) هستند.
9- تاریخی‌ترین صحن‌های حرم مطهر
همانطور که گفته شد حرم مطهر رضوی دارای 9 صحن بوده که تاریخی‌ترین آن‌ها صحن‌های انقلاب و آزادی هستند، البته صحن انقلاب اسلامی، قدیمی‌ترین و باشکوه‌ترین صحن حرم رضوی است.

در بخش جنوبی صحن انقلاب اسلامی، پنجره فولاد امام رضا (ع) قرار دارد که از فولاد و برنز ساخته شده است. مقبره مشاهیر و بزرگان و سقاخانه معروف نادری هم در این صحن قرار دارند. بد نیست بدانید که صحن‌های جمهوری اسلامی و قدس پس از انقلاب (سال 1357) در حرم بنا نهاده شدند.
10- مناره‌ها و گلدسته‌ها
مناره یا گلدسته از مهم‌ترین بناهای معماری بوده و جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ معماری ایرانیان دارد. حرم امام هشتم دارای 12 مناره است که هر کدام دارای قدمت‌های طولانی هستند.
دیدن حرم امام رضا (ع) درست از پنجره هتل یا اقامتگاه لذت خاصی دارد که همیشه در ذهنتان نقض خواهد بست. اگر قصد سفر به مشهد را دارید
11- کتابخانه‌ای با محتوای 12 قرنی
در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی حدود 12 هزار و 400 نسخه کتاب‌های خطی، چاپ سنگی و چاپی در پیرامون امام رضا (ع) وجود دارد که قدمت برخی از آن‌ها به 12 قرن می‌رسد. این کتاب‌ها قدمت بالایی داشته و بسیار ارزشمند هستند. قدمت 1200 ساله برخی از کتاب‌های موجود در این موزه از اسرار حرم امام رضا (ع) به شمار می‌رود.
12- اولین مرمت‌کاری و کاشی‌کاری‌های حرم مطهر
در سال 515 قمری، امیرعمادالدوله حرم مطهر را مرمت کرد و در اوایل سده ششم قمری هم دختر خواهرزاده سلطان سنجر، آزاره‌های حرم را با بهترین کاشی به نام سنجری تزیین کرد. جالب است بدانید که هنوز هم این کاشی‌کاری‌ها در حرم وجود دارند.

لازم به ذکر است که در اوایل سده هفتم قمری هم آزاره‌های حرم با کاشی‌های ممتاز مورد تزیین قرار گرفت و در همان زمان دو محراب برای حرم ساخته شد که هم‌اکنون در موزه آستان قدس رضوی قرار دارند.
13- حمله مغولان به خراسان
حمله مغولان به ایران و پیشروی آن‌ها تا خراسان یکی از مهم‌ترین حوادث تاریخ ایران است. مغولان در سال 618 قمری به شهر طوس حمله کرده و مردم را به قتل رساندند. سپس وارد شهر مشهد شده و مردم این شهر را هم کشتند.

بر اساس گفته برخی روایات، آن‌ها هیچ آسیبی به حرم مطهر امام رضا (ع) نرساندند و تنها اموال آنجا را به غارت بردند، اما برخی منابع آسیب مغولان به حرم امام رضا (ع) را تایید کرده‌اند.
14- به توپ بستن حرم امام رضا (ع) توسط روسیه
روس‌ها در سال 1330 قمری به شکلی بی‌رحمانه مرقد امام رضا (ع) را به توپ بستند. سربازان روسی با ماشین‌های مسلسل‌دار به سمت صحن مقدس می‌آمدند و به سوی حرم تیراندازی می‌کردند. در حقیقت یکی از مهم‌ترین حوادثی که حرم امام رضا (ع) با آن روبرو شده است، به توپ بستن حرم امام هشتم بوده و طی آن زائرین زیادی به شهادت رسیدند و البته این بنای مقدس متوجه آسیب جدی شد. لازم به ذکر است که تعمیر گنبد حرم توسط والی خراسانی انجام گرفت. علت انجام این کار روس‌ها بر اساس روایات مختلف، متفاوت است.
15- حادثه تروریستی حرم امام رضا (ع)
انفجار در حرم علی‌ بن موسی الرضا در 30 خرداد سال 1373 رخ داد و در طی این حادثه حدود 26 نفر کشته و بیش از 300 نفر زخمی شدند. این بمب‌گذاری در روز عاشورا انجام گرفت و متاسفانه بسیاری از کاشی‌کاری‌ها و آیینه‌کاری‌های بسیار ظریف 800 ساله حرم، آسیب دیدند.

پس از شکل‌گیری این حادثه تروریستی، در ورودی‌های مختلف حرم امام رضا (ع) بازرسانی قرار گرفتند تا پیش از ورود زائرین به داخل حرم، آن‌ها را مورد بازرسی قرار دهند.
حال که این 15 عجایب جذاب را مطالعه کردید، نکاتی دیگری وجود دارد که بهتر است بدانید.
حقایقی جالب درباره حرم مطهر امام رضا (ع)
امام رضا (ع) هر ساله میزبان زائرین بسیاری از سراسر ایران و جهان است و نذورات بسیاری در این مکان مقدس جمع می‌شود که بیشتر آن صرف گسترش حرم خواهد شد. یکی از حقایق جالب درباره حرم امام هشتم این است که حدود 28 هزار لامپ در این مکان مقدس روشن است و علاوه بر آن 6000 لوستر هم در ابعاد و قدمت‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.

جالب است بدانید در مرقد امام رضا (ع) سالانه بیش از 700 هزار مُهر مورد استفاده قرار گرفته و جایگزین مُهرهای شکسته و کثیف می‌شود. وزن ضریح جدید حرم مطهر حدود 12 تن بوده و از طلا و نقره ساخته شده است. در اطراف ضریح امام رضا (ع) هم 14 دهانه به نشانه 14 معصوم طراحی شده است که به شکل محراب می‌باشند. جالب است بدانید که دیرینگی حرم علی بن موسی‌الرضا از دوره سلجوقی تاکنون بوده و ساخت آن از دوره سامانیان آغاز شده است.
مقبره‌های موجود در حرم رضوی
سه آرامگاه مهم به نام‌های شیخ طبرسی، شیخ بهایی و شیخ حر عاملی در حرم رضوی وجود دارد که در ادامه بیشتر راجع به آن‌ها توضیح خواهیم داد.
شیخ طبرسی
آرامگاه فضل بن حسن طبرسی مشهور به شیخ طبرسی در قسمت شمالی حرم مطهر قرار دارد. بد نیست بدانید که لقب شیخ طبرسی امین‌الاسلام است.

شیخ بهایی
مقبره شیخ بهاءالدین عاملی معروف به شیخ بهایی در ضلع شمالی صحن امام خمینی (ره) واقع شده و مساحت بنای رواق آن حدود 102 مترمربع است.
شیخ حرعاملی
آرامگاه شیخ المحدثین محمد بن حسن معروف به شیخ حر عاملی در شمال شرقی صحن انقلاب اسلامی قرار دارد و از دانشمندان شیعه است. جالب است بدانید کتاب مشهور وسائل‌الشیعه مربوط به این دانشمند بزرگ است.
نام‌های حرم امام رضا (ع)

حرم مقدس امام رضا (ع) 14 نام دارد که در اینجا به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:
آستان ملائک
ارض اقدس
بقعه مبارکه
حرم مطهر
روضه رضویه
روضه مقدسه
روضه منوره
عتبه عالیه
قبله هفتم
کعبه آمال
مرقد ملکوتی
مرقد منور
مضجع شریف
معین الضعفا
حرم مطهر رضوی از زوایایی دیگر
رواق ها
هم اکنون 31 رواق که اماکن سرپوشیده اطراف روضه منوره می باشند در حرم مطهر رضوی وجود دارد که 10 رواق آن پس از انقلاب اسلامی بوجود آمده و بیشتر آنها با معماری اسلامی و هنر آیینه کاری در سقف، در و دیوارها ساخته و تزئین شده است.
رواق دارالحفاظ در جنوب حرم مطهر رضوی قرار دارد، از این رو به دارالحفاظ مشهور است که از قدیم محل تجمع حافظان و قاریان قرآن بوده است.
رواق دارالسیاده از قدیمی ترین رواقهاست که در غرب و جنوب غربی حرم مطهر قرار دارد و از دوران گذشته محل اجتماع سادات و علویون و منسوبان به خاندان حضرت امام علی (ع) بوده است.
رواق گنبد حاتم خانی توسط حاتم بیک اردوبادی در عهد صفویه ساخته شده و در شرق روضه منوره قرار دارد و که هم اکنون محل عبادت مردان است.
رواق گنبد الله وردیخان که یکی از رجال خوشنام عصر صفویه بود، در شمال شرقی حرم مطهر رضوی ساخته شده که به عنوان محل عبادت مردان می باشد.
رواق توحیدخانه توسط مرحوم ملامحسن فیض کاشانی در شمال حرم مطهر و رواق دارالفیض در پشت سر مبارک حضرت امام رضا (ع) واقع شده است.
رواق دارالشکر در شمال مسجد بالاسر واقع شده و به روضه منوره متصل است، این رواق در دوره صفویه ساخته شده و آرامگاه تولیت فقید آستان قدس رضوی، مرحوم آیت الله واعظ طبسی نیز در این رواق قرار دارد و اکنون محل عبادت بانوان است.
رواق دارالشرف در شمال غربی روضه منوره و رواق دارالضیافه در زاویه بین دو صحن انقلاب اسلامی و آزادی واقع شده و محل عبادت بانوان می باشد.
رواق دارالاجابه در غرب سرداب مطهر و بالای سر حضرت و رواق دارالهدایه بین مدرسه دو در و صحن جمهوری اسلامی قرار دارند که هر دو محل عبادت خانواده ها می باشند و گاهی نیز پذیرایی از اردوهای زیارتی و فرهنگی در آنها انجام می شود.
در طرح معماری رواق دارالحجه که حدود هفت هزار مترمربع زیربنا دارد و زیر صحن انقلاب اسلامی واقع شده است، می توان اوج شکوه و هنر معماری اسلامی - ایرانی را که پس از انقلاب اسلامی شکل گرفته مشاهده کرد.
مراسم عقد زوجین نیز در این رواق انجام می گیرد.
رواق امام خمینی (ره) یا همان صحن سابق امام خمینی (ره) در مجاورت مسجد گوهرشاد واقع شده و مرکز برپایی مراسم مذهبی است که رهبر معظم انقلاب سخنرانی های نوروزی خود را در این رواق انجام می دهند.
رواق دارالمرحمه نیز که دو سال از عمر آن می گذرد هفت هزار و 600 مترمربع زیربنا و در طبقه زیرین رواق امام خمینی (ره) قرار دارد که هنر آیینه کاری در آن بسیار باشکوه است و اغلب محل عبادت بانوان و خانواده هاست.
دارالسعاده، دارالسلام، دارالسرور، دارالعزه، شیخ طوسی، دارالذکر، دارالزهد، شیخ بهاء الدین، دارالعباده، دارالاخلاص، دارالولایه، دارالرحمه، دارالحکمه، دارالکرامه و شیخ حر عاملی از دیگر رواق های حرم مطهر رضوی به شمار می روند.
روضه منوره و مساجد اطراف آن
روضه منوره تاریخی ترین بنای حوزه حرم مطهر رضوی است که محل دفن حضرت امام رضا (ع) می باشد و ضریح مطهر در آن قرار دارد.
پایه ها و سقف ضریح مطهر از آهن و فولاد و چوب گردوست و در اطراف آن که پنجمین ضریح حرم رضوی از دوره صفویه تاکنون است، 14 دهانه به نشانه 14 معصوم، کتابت آسمانی حسنی، هشت لچکی به نشانه شمس الشموس، گلهای پنج و هشت پر و خاتم کاری های هنرمندانه بر روی این ضریح به چشم می خورد.
گنبد طلای حرم مطهر را نخستین بار شاه طهماسب صفوی در سال 93 هجری قمری به طلا آراست و از آن سال تا قبل از انقلاب چندین بار تغییر و تحولاتی روی آن انجام شد تا اینکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی خشت های قدیمی از سطح گنبد برداشته و لایه ای از بتن بر سطح آن ریخته شد و پس از آن با خشت های مسی و روکش طلا سطح گنبد تزئین گردید.
براساس سنتی دیرین گل های ضریح حضرت هر روز قبل از ساعت هشت صبح توسط خدام تعویض و به 450 شاخه گل جدید مزین می شود و گلهای تعویض شده به زائران هدیه می گردد.

همچنین غبارروبی داخل ضریح نیز در چندین نوبت در سال با عطر و گلاب توسط اشخاص شاخص نظام طی آیینی خاص انجام می شود.
مسجد بالاسر بعد از روضه منوره تاریخی ترین بنای حرم مطهر به شمار می رود، این مسجد کوچک در بالای سر حضرت بین ضریح مطهر و رواق دارالسیاده قرار دارد و دارای سه صفه شرقی، غربی و شمالی مزین به کتیبه های کاشی شده است.
صفه شرقی این مسجد به حرم مطهر رضوی متصل شده که زائران پس از طواف و زیارت از طریق آن به مسجد بالاسر وارد می شوند و دو رکعت نماز زیارت بجا می آورند.
مسجد گوهرشاد از بناهای باشکوه دوره تیموریان در اوایل قرن نهم هجری قمری است که به دستور گوهرشاد بانو همسر شاهرخ سلطان در جنوب حرم مطهر ساخته شده است، این مسجد با چهار ایوان، میان گنبدخانه و صحن قدس واقع شده و مراسم بزرگ اعتکاف هر سال در این محل برگزار می شود.
سقاخانه ها
سه سقاخانه در حرم مطهر رضوی ساخته شده که محل گرفتن وضو و آب خوردن زائران است و در سه صحن مجزا از حرم مطهر قرار گرفته است.
سقاخانه نادری در وسط صحن انقلاب اسلامی قرار دارد که بین سالهای 1144 تا 1145هجری قمری ساخته شده و ساختار هشت ضلعی بسیار زیبا با گنبدی طلایی دارد به طوری که گفته می شود سنگاب مرمر آن به دستور نادرشاه افشار از هرات به مشهد آورده شده و یکی از نمونه های زیبای سنگ تراشی است.
کبوتران حرم همواره بر روی سقف گنبدی این سقاخانه می نشینند.

سقاخانه صحن جمهوری اسلامی ساختار هشت ضعلی با گنبدی آبی رنگ است که سیستم آب دهی آن مجهز به چشم الکترونیکی می باشد.
در مرکز صحن قدس نیز سقاخانه بسیار زیبایی با نمای بیت المقدس با گنبدی طلایی و نقش و نگار اسلامی قرار دارد که ابعاد آن یک هشتم ابعاد اصلی قبه الصخره در بیت المقدس است.
نقاره خانه
نقاره خانه از بناهای قدیمی حرم مطهر است که در روی سردر شرقی صحن انقلاب اسلامی (عتیق) قرار دارد و در طول سال نیز به غیر از دو ماه محرم و صفر و ایام سوگواری، در هر شبانه روز، دو نوبت یکی نزدیک طلوع و دیگری نزدیک غروب آفتاب نقاره توسط نقاره زنان نواخته می شود.

در اعیاد مذهبی نیز علاوه بر نوبت های معمول، یک ساعت بعد از غروب و یک ساعت بعد از طلوع آفتاب دو یا سه نوبت نقاره نواخته می شود و همچنین در ماه رمضان دو ساعت مانده به اذان صبح و بعد از اتمام مناجات موذنان نقاره سحر و یک ربع قبل از غروب نقاره افطار نواخته می گردد.
پیشینه موزه آستان قدس رضوی همزمان با ساخت و بنیان حرم مطهر رضوی است زیرا پس از شهادت و به خاکسپاری حضرت امام رضا (ع) عاشقان و ارادتمندان آن حضرت اشیا و آثار نفیس خود را وقف کردند اما ساخت نخستین موزه آستان قدس رضوی به سال 1324 بازمی گردد و تا به امروز از نظر فضا و شمار اشیا گسترش قابل ملاحظه ای داشته است.
فضای موزه های آستان قدس رضوی پس از انقلاب اسلامی از 1300 مترمربع به 16 هزار مترمربع رسید و حدود 12 برابر شد و اکنون دارای یک معاونت و تشکیلات جداگانه و 13 گنجینه بوده و به یکی از بزرگترین موزه های جهان اسلام تبدیل شده است.
بر اساس آمار موجود میزان نمایش تعداد اشیاء موزه ای پس از انقلاب اسلامی در موزه های آستان قدس افزایش 35 برابری و شمار گنجینه ها افزایش 16 برابری داشته است.
هم اکنون حدود هفت هزار شی ء موزه ای با قدمت دیرین در آن نگهداری می شود.
گنجینه های هدایای رهبر معظم انقلاب، گنجینه قرآن و نفایس، فرش، تاریخ مشهد، نجوم و ساعت، تمبر، اسکناس و مسکوکات، سلاح، مدال، نقاشی، استاد فرشچیان، آبزیان، ظروف، مردم شناسی از جمله این گنجینه ها می باشند.

تمام هفت هزار شیء به نمایش درآمده در موزه های آستان قدس دارای شناسنامه علمی می باشند و اطلاعات آنها نیز به صورت الکترونیکی و کاغذی آرشیو شده است.
موزه های آستان قدس رضوی روزانه پذیرای بیش از 50 نفر از زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی است.
کتابخانه آستان قدس رضوی که در صحن جمهوری اسلامی حرم مطهر رضوی واقع شده از غنی ترین کتابخانه های جهان اسلام است و بر اساس اطلاعاتی که توسط یکی از موسسات پژوهشی آمریکا منتشر شده، این کتابخانه در ردیف 20 کتابخانه ای قرار گرفته که سبب تغییر جهان شده است.
رهبر معظم انقلاب با اهدای 14 میلیون و 740 جلد کتاب خطی، عکسی و چاپ سنگی، بزرگترین اهدا کننده کتاب به کتابخانه آستان قدس رضوی هستند.
هم اکنون سه میلیون و 600 هزار جلد کتاب چاپی در کتابخانه مرکزی، هفت میلیون منبع مطالعاتی در کتابخانه دیجیتال، بیش از 97 هزار نسخه قرآن و کتاب خطی در گنجینه مخطوطات آستان قدس رضوی وجود دارد.