بزرگنمايي:

آریا بانو - خراسان / آن چه باید درباره انواع فعالان در حوزه سلامت‌روان قبل از تصمیم‌گیری برای مراجعه به آن‌ها بدانید
نویسنده : زهرا متقی‌شکیب| ‌ کارشناس‌ارشد روان‌شناسی
 «حال‌و‌احوال ذهن و روانم چند وقتیه که اصلا خوب نیست، باید برم پیش روان‌شناس ... » بسیاری از افراد در دوره‌هایی از زندگی که با مشکلات متعددی روبه‌رو می‌شوند، تصمیم می‌گیرند برای بهبود روان‌شان از یک متخصص کمک بگیرند. اما نکته مهم این است که ما تا زمانی که با انواع فعالان در حوزه سلامت‌روان و تفاوت‌هایشان مانند روان‌شناس، مشاور، تراپیست، روانکاو و نوروتراپیست و ... آشنا نباشیم، نمی‌دانیم که باید به کدام یک از آن‌ها مراجعه کنیم. در ادامه، توضیحات مختصر و کاربردی درباره متخصصان حوزه سلامت‌روان خواهید خواند.
روان پزشک متخصصی است که پس از پایان رشته پزشکی عمومی در حوزه اعصاب و روان تخصص گرفته است. در خور ذکر است که از میان همه متخصصان سلامت‌روان تنها روان پزشک اجازه تجویز دارو دارد. قاعده دقیق و مشخصی وجود ندارد که چه کسانی بهتر است به روان پزشک مراجعه کنند اما تجارب بالینی و نتایج پژوهش‌ها نشان داده است که چند دسته از افراد بیش از دیگران از کمک‌ روان پزشک بهره می‌برند: کسانی که به دلایل مالی و شخصیتی یا فرهنگی امکان شرکت در جلسات روان درمانی را ندارند. افرادی که خطر اقدام به خودکشی در آن‌ها بالاست. کسانی که دچار اعتیاد و اختلالات مرتبط با آن هستند. سالمندان و افرادی که دچار اختلالات شدید روانی مثل هذیان و توهم، وسواس خیلی‌شدید، افسردگی عمیق و ... هستند. بسیاری از اوقات روان پزشک پس از یک دوره دارو درمانی، زمانی که بیمار آماده دریافت خدمات روان‌درمانی می‌شود، او را به یک روان شناس ارجاع می‌دهد.
روانکاو روانکاوی را می‌توان تقریبا قدیمی‌ترین رویکرد در حوزه مسائل روان در نظر گرفت و شکل‌گیری رسمی آن به قرن بیستم میلادی می‌رسد. متقاضیان روانکاوی که به آن‌ها نامزدهای روانکاوی‌ می‌گویند، در موسسات معتبر روانکاوی که مورد تایید انجمن بین المللی روانکاوی هستند، شروع به یادگیری تئوری‌ می‌کنند و همزمان تحت درمان روانکاوی توسط یک روانکاو قرار‌ می‌گیرند. پس از مدتی و به تشخیص آن موسسه به آن‌ها اجازه داده‌ می‌شود زیر نظر یک استاد ناظر که به او سوپر وایزر گفته‌ می‌شود، شروع به درمانگری کنند. دوره آموزش تئوری پس از چندین سال تمام‌ می‌شود اما درمان شدن و سوپروایزر داشتن برای سال‌های طولانی ضرورت دارد. از آن جا که امروزه روانکاوی در ایران ،روان‌درمانی لوکس معرفی‌ می‌شود و هنوز هیچ موسسه‌ای زیر نظر انجمن بین‌المللی روانکاوی قرار ندارد، به دانش آموختگان این رشته در موسسات داخل کشور به اصطلاح روان‌درمانگر تحلیلی اطلاق‌ می‌شود. اندک روانکاوانی که در ایران وجود دارند همان‌هایی هستند که در موسسات معتبر خارج از کشور تحصیل کرده‌اند.
نورو تراپیست شخصی است که در زمینه کار با دستگاه نوروفیدبک و روش‌‌های درمانی آن متخصص است و حداقل مدرک کارشناسی روان شناسی و نوروتراپی از دانشگاه‌‌های معتبر ایران‌ دارد. از آن جا که نوروتراپی مربوط به کار با دستگاه‌‌های نورو فیدبک وبایو فیدبک‌ است، در خیلی از موارد مشاهده شده است که برخی از افراد غیرمتخصص حتی با تحصیلات نامرتبط یا غیرآکادمیک مشغول انجام نوروفیدبک هستند. بنابراین مهم است که بدانید نورو تراپیست شما حتما روان شناسی خوانده باشد. نوروفیدبک را می‌توان در شرایط مختلف استفاده کرد؛ از تقویت تمرکز هنگام درس خواندن برای یک دانشجو تا کاهش نشانه‌های افسردگی یا سردردهای تنشی و میگرنی و کودکان اوتیسم و بیش فعال. نکته قابل توجه این است که درمان با نورو فیدبک یک درمان کمکی است و تنها در کنار روان‌درمانی استفاده می شود.
روان شناس متخصصی است که دارای تحصیلات حداقل کارشناسی‌ارشد در رشته روان شناسی باشد. رشته روان شناسی بیش از 52 شاخه دارد اما همه آن‌ها‌ نمی‌توانند کار روان‌درمانی انجام دهند. اگر قرار باشد یک روان شناس در جایگاه روان درمانگری بنشیند باید: 1- حداقل دو مقطع پشت سرهم روان شناسی در گرایش عمومی یا بالینی خوانده باشد. 2- در دوره تحصیلات دانشگاهی روان درمانی را آموخته باشد و زیر نظر استاد ناظر کارورزی کرده باشد. 3- بعد از گرفتن کارشناسی‌ارشد روان شناسی، در یک موسسه معتبر یا نزد استاد ناظر دارای صلاحیت دوره‌های روان‌درمانگری را طی کرده باشد.بنابراین صرف گرفتن مدرک کارشناسی‌ارشد روان شناسی به کسی صلاحیت روان‌درمانگرشدن‌ نمی‌دهد.
مشاور کسی است که در یکی از گرایش‌های رشته مشاوره دارای تحصیلات حداقل کارشناسی‌ارشد باشد. دانش آموختگان مشاوره به خوبی بر فنون ارتباط مسلط هستند و شناخت کافی از پویایی‌های روان دارند. آن‌ها مثل روان شناسان باید مجوز حرفه‌ای خود را از سازمان نظام روان شناسی و مشاوره بگیرند. متاسفانه عنوان مشاور بسیار مورد سوء استفاده قرار‌ می‌گیرد زیرا عمل مشاوره در بسیاری از حوزه‌ها‌ می‌تواند انجام شود: مشاوره حقوقی، مشاوره مالی و ... اما منظور ما در این جا از مشاور کسی است که به خوبی درباره ساز و کارهای روان و پویایی‌های آن آموزش دیده و مدل‌‌های مختلف مداخله را آموخته است. مشاوران در حوزه‌‌های مختلف ازدواج، طلاق، انتخاب شغل، انتخاب رشته تحصیلی و ... به مراجعان کمک‌ می‌کنند اما عمق مداخله آن‌ها به اندازه روان‌درمانگران یا روان شناسان نیست. در کشور ما‌ می‌توان معیار صلاحیت آن‌ها را داشتن مدرک حداقل کارشناسی ارشد در یکی از گرایش‌‌های رشته مشاوره و داشتن حداقل پروانه کار از سازمان نظام روان شناسی و مشاوره کشور یا فعالیت در مراکز تحت نظارت سازمان بهزیستی یا دانشگاه علوم پزشکی در نظر گرفت.
تراپیست همان درمانگر یا بهتر بگوییم روان‌درمانگر است. در کشور ما گاهی به اشتباه به روان‌درمانگر، روانکاو هم اطلاق‌ می‌شود در حالی که روان‌درمانگر، روانکاو نیست. روان‌درمانگر کسی است که معمولا در رشته روان شناسی و به ویژه در رشته روان شناسی بالینی تحصیل کرده است و حداقل دارای مدرک کارشناسی‌ارشد این رشته باشد. دوره‌‌های نظری و عملی روان‌درمانی را در دانشگاه گذرانده و زیر نظر استادی دارای صلاحیت کارورزی کرده باشد. هر روان درمانگری الزاما باید روان پزشک یا کارشناس ارشد روان شناسی باشد اما هر روان شناس یا روان پزشکی روان درمانگر نیست.