آریا بانو - توضیح مرگ به
کودکان یکى از سخت ترین کارها براى اولیاست، بخصوص هنگامى که خود آنها با غم مرگ عزیزى دست به گریبان هستند. اما مرگ یک بخش غیر قابل انکار از زندگى است و چه بخواهیم و چه نخواهیم، از خیلى خردسالى،
کودکان نسبت به آن کنجکاو مى شوند و به فهمیدن و پرسیدن درباره روشهایى که احساس غم مربوط به آن را به طور طبیعىنشان بدهد، علاقه مند هستند، روشهایى که بزرگترها عزادارى مى نامند.
شاید باعث تعجب باشد که بدانید حتى
کودکان 2 ساله از مرگ آگاه هستند.
کودکان در قصه هایشان یا برنامه هاى تلویزیون از مرگ مى شنوند، یا در اطراف خود
حیوانات خانگى یا خیابانى مرده را مى بینند. على رغم این موارد، هیچ کدام از
کودکان مفهوم مرگ را نمى دانند. آنها نمى توانند مفهوم همیشگى بودن مرگ را درک کنند و در عوض، آن را به عنوان یک اتفاق موقت و قابل برگشت
در نظر مى گیرند.آنها تصور مى کنند که اجساد هنوز مى خورند و مى خوابند و کارهاى همیشگى خود را انجام مى دهند، فقط با این فرق که این کارها را یا در آسمانها و یا در زیر خاک انجام مى دهند. حتى وقتى یکى از اولیا یا خواهران و برادران کودک درگذشته است، او نمى تواند این اتفاق را براى آنها در نظر بگیرد.
کودکان به روشهاى مختلف نسبت به مرگ واکنش نشان مى دهند:
اصلاً تعجب نکنید اگر کودک 2 ساله اى در آموزش مهارت
توالت رفتن پسرفت کند یا کودک 5 ساله اى نخواهد به مهد کودک همیشگى اش برود، چرا که کودک در جست و جوى علت پریشانى و غمگینى بزرگترها است و مى خواهد بداند چرا برنامه روزمره اش تغییر کرده است. او با خودش فکر مى کند چرا به ناگهان جهان اطرافش این همه نگران کننده شده است. از سوى دیگر، ممکن است کودکى هم باشد که اصلاً واکنشى به مرگ نشان ندهد یا گاه گاهى در بین شادى و خوشحالى هاى کودکانه اش به یاد آن بیفتد که این هم کاملاً طبیعى است و دلیل سنگدلى کودک نیست! اصولاً
کودکان این مفهوم را کم کم و به آهستگى درک مى کنند و نباید انتظار داشت که همه موضوع را در یک لحظه یا یک روز بفهمند و حتى بسیارى از آنها تا وقتى که کاملاً احساس امنیت نکنند، به احساس غم خود اجازه ظهور نمى دهند، یعنى فرایندى که ممکن است ماهها تا سالها به طول بینجامد، بخصوص اگر مرگ عزیزى را شاهد بوده باشند.بعضى از
کودکان رفتارهایى انجام مى دهند که به نظر عجیب مى رسد. مثل بازیهاى تشییع جنازه یا اداى مردن کسى را درآوردن. این هم امرى طبیعى است، حتى اگر به نظر بزرگترها غیر معقول باشد. بنابراین، این روش ابراز احساسات در مورد مرگ را نباید از کودک گرفت.
واژه هاى مسأله ساز
در بخش نخست مقاله، به چگونگى نگاه
کودکان به مقوله مرگ و اینکه آنها نمى توانند مفهوم همیشگى بودن مرگ را درک کنند و در عوض، آن را به عنوان یک اتفاق موقت و قابل برگشت در نظر مى گیرند، اشاره شد. و همچنین نکته هایى براى ایجاد ارتباط مناسب با
کودکان مطرح شد. در بخش پایانى ، سایر نکات مهم در این زمینه مورد بررسى قرار مى گیرد.
براى مثال اگر بگویید «مادربزرگ الآن خیلى خوشحال است چون توى بهشت است» کودک فکرمى کند «چطور مادربزرگ واقعاً خوشحال است اگر همه کسانى که دور و برمن هستند، این همه ناراحتند؟!» یا مثلاً بگویید که «عمو آنقدر خوب بود که خداوند او را پیش خودش برد.» کودک فکرمى کند اگر خدا عمو را پیش خودش برده چون خوب بوده پس ممکن است مامان، من یا هرکس خوب دیگرى را نیز پیش خودش ببرد!!» یا «اگر من هم خیلى خوب باشم مى توانم برم پیش خداوند و بابابزرگ را ببینم» یا اینکه «سعى کنم که بچه بدى باشم تا بتوانم بیشتر پیش بابا و مامان بمانم!» بنابراین عبارتى به کار ببرید که او را نگران تر نسازد. مثلاً بگویید: «ما خیلى ناراحتیم که بابابزرگ دیگر پیش ما نیست و ما خیلى دلتنگ او مى شویم ولى این خوب است که بدانى او الآن پیش خداوند است.»
مثلاً کودک ممکن است فکرکند خواهرش به خاطر حسادت هاى او مرده است یا چون او خواهرش را کتک مى زده و اذیت مى کرده، مرده است و از این احساس به احساس گناه شدید برسد.
گاهى ممکن است کودک نسبت به متوفى خشمگین بشود که چرا او را ترک کرده و رفته، یا حتى نسبت به شما، پزشکان و پرستاران احساس خشم کند.
ازسوى دیگر کودک ممکن است با بروز رفتارى کاملاً بى تفاوت شما را متعجب کند مثلاً بگوید«حالا که بابا پیش ما نیست، من راحت تر مى توانم بازى کنم!» از اینگونه عبارات تعجب نکنید و آنها را به حساب ناتوانى کودک از درک مفهوم پیچیده مرگ بگذارید.
کودکان نمى توانند آنطور که بزرگترها معنى و اثر مرگ را درک مى کنند، این موضوع را درک کنند، بنابراین چنین کودکانى سنگدل و بى احساس نیستند.
نگران نباشید که توضیحات شما ناقص بوده، چرا که سؤالات تکرارى
کودکان یک امر طبیعى است. تنها کارى که باید بکنید این است که با صبر هرچه تمامتر به آنها پاسخ دهید.
دادن یک وسیله از فرد فوت شده به کودک، براى ایجاد احساس آرامش در او بسیار مؤثر است؛ مثلاً مى توان یک گردنبند از مادربزرگ را دراتاقش گذاشت.