چاپ

آریا بانو - به طور معمول، برخی از کودکان نسبت به تغییر شرایط، موقعیت محل زندگی، دوستان و سایر جنبه‌های زندگی روزانه خود احساس خوبی ندارند. به عبارتی، کودکان در شرایطی مانند تغییر محل زندگی، تغییر مدرسه، برخورد با آدم‌های جدید و … معمولاً دچار اضطراب و استرس می‌شوند. برخی از رایج‌ترین اضطراب‌ها در کودکان اضطراب جدایی، اضطراب اجتماعی و … هستند. در ادامه قصد داریم تا اضطراب در کودکان را ریشه ‌یابی کرده، دلایل و علائم آن را تشریح کنیم. همچنین انواع اضطراب در کودکان را نام برده، راه‌های درمان اضطراب کودکان را بیان می‌کنیم و رفتارهایی را بررسی خواهیم کرد که به والدین برای کاهش استرس کودکان‌شان کمک می‌کنند.
نشانه‌های رایج اضطراب در کودکان چیست؟
از جمله رایج‌ترین نشانه‌های استرس کودکان می‌توان به تپش قلب شدید، تنفس سریع، افزایش تعریق، انقباض عضلات، حالت تهوع و ترس اشاره کرد. این علائم معمولاً منجر به بروز واکنش‌هایی مانند پرخاشگری، فرار کردن از موقعیت مورد نظر یا حتی مات ماندن کودک می‌شوند!
همچنین کودکان در هنگام مواجهه با شرایط استرس‌زا معمولاً به والدین خود می‌چسبند، رفتارهای پرخاشگرانه دارند، تحریک‌پذیر می‌شوند و گاهی گریه می‌کنند. به علاوه، برخی از کودکان نیز ممکن است احساس خستگی، خواب ‌آلودگی شدید، سر درد یا دل ‌درد نیز داشته باشند.
با این حال، داشتن اضطراب همیشه هم بد نیست! به عبارت بهتر، اضطراب و استرس در حد کنترل شده می‌تواند در تلاش برای بهبود شرایط، جلوگیری از شرایط فاجعه‌بار و در نهایت دستیابی به نتایج بهتر نیز کمک کننده باشد. در واقع، اگر نتوانیم اضطراب خود یا کودک‌مان را کنترل کنیم،‌ در این صورت است که اضطراب تبدیل به یک بیماری مشکل‌زا شده و برای‌مان محدودیت‌هایی را به همراه می‌آورد. همچنین اضطراب و استرس کنترل ‌نشده می‌توانند منجر به بروز اختلالات شدید نیز در خود یا کودک‌مان گردند!

آریا بانو

انواع اضطراب‌های شایع در کودکان کدامند؟
اضطراب جدایی: این نوع اضطراب معمولاً در هنگام جدا شدن کودک از والدین یا مربیان مورد علاقه‌اش بروز می‌کند. برای مثال، امتناع کودک از رفتن به مهد، خواب بیش از حد، نگرانی برای تاریخ‌های خاص و … همگی از نشانه‌های ابتلای کودک به اضطراب جدایی هستند. در واقع، کودکان در چنین شرایطی نگران این هستند که در صورت جدایی آن‌ها از والدین یا سایر اشخاص مورد علاقه‌اشان، اتفاق بدی برای خود یا عزیزان‌شان رخ خواهد داد.

آریا بانو

اضطراب اجتماعی: این نوع اضطراب منجر به ترس شدید کودک نسبت به مواجهه با برخی از موقعیت‌های اجتماعی خاص می‌شود. کودکان معمولاً در چنین شرایطی از روبه‌رو شدن با افراد خجالت کشیده و بسیار مضطرب می‌شوند. همچنین کودکان مبتلا به اضطراب اجتماعی همواره نگران قضاوت شدن یا مورد تحقیر قرار گرفتن از جانب دیگران هستند. داشتن فوبیاهای خاص: برخی کودکان نیز فوبیاهای خاصی همچون ترس شدید و غیرمنطقی از شرایطی خاص مانند صدای رعد و برق، ترس از استفراغ کردن یا ترس از حشرات و … دارند که نوع دیگری از اضطراب‌های رایج در میان کودکان به شمار می‌روند.
چه چیزهایی ممکن است دلیل بروز اضطراب در کودکان باشند؟
اضطراب در کودکان ممکن است ریشه‌های عمیق روانی در آنان داشته باشند. در ادامه برخی از دلایل بروز اضطراب در افراد کم سن و سال را شرح می‌دهیم.
عوامل بیولوژیکی مانند ساختار ژن‌ها یا ساختار عصبی مغز فرد عوامل روان‌شناختی مانند خلق و خوی فرد و راهبردهای مقابله با شرایط استرس‌زا عوامل محیطی مانند نوع رفتار والدین، میزان اضطراب آنان، تجربیات تلخ دوران کودکی فرد یا بزرگ شدن در محیطی ناسالم همچنین اضطراب در کودکان می‌تواند عارضه‌ای جانبی ناشی از مصرف برخی داروهای پزشکی نیز باشد.

آریا بانو

درمان اضطراب در کودکان چگونه امکان پذیر است؟
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، اضطراب در حد کنترل شده برای رسیدن به نتایج بهتر مفید است. در حالی که اضطراب شدید و همچنین عدم کنترل آن ممکن است منجر به کاهش فعالیت‌های کودک شده و او از رفتن به مهد کودک، روبه‌رو شدن با دوستانش و … اجتناب کند. همچنین به یاد داشته باشید که اضطراب شدید ممکن است روند رشد کودک را دچار اختلال کند. بنابراین اگر فکر می‌کنید که فرزندتان دچار اختلال اضطراب شدید شده است، با پزشک متخصص برای انجام مراحل درمانی صحبت کنید.
پزشکان معمولاً بسته به مرحله رشد کودک، سطح اضطراب و همچنین نوع بیماری او روش‌های درمانی و رفتاری متعددی را به خود کودک و همچنین والدین او توصیه می‌کنند. همچنین برای درمان فرزندتان ممکن است همکاری شما با روانشناسان،‌ روان‌پزشکان یا مددکاران اجتماعی در مراحل مختلف درمانی مورد نیاز باشد.
در واقع، متخصصان به والدین و خود کودک کمک می‌کنند تا با آموزش روش‌های درمانی رفتارشناختی (CBT) نسبت به بهبود اضطراب کودک اقدام کنند. این روش درمانی یک متد درمان مؤثر برای هدایت افکار و رفتارهای افراد در جهتی مناسب و مورد تأیید به شمار می‌رود.
در روش درمانی رفتارشناختی کودکان تشویق می‌شوند تا با تمرین روش تفکر خودآگاهانه بتوانند افکار و رفتارهای مضطرب خود را مدیریت و بررسی کنند. همچنین کودکان در این روش یاد می‌گیرند تا به جای فرار از شرایط استرس‌زا با آن‌ها روبه‌رو شوند. به علاوه، تکنیک‌های کنترل ذهن، مصرف داروهای ضد اضطراب و ضد افسردگی نیز از جمله دیگر روش‌های مورد استفاده متخصصان برای کنترل اختلال اضطراب در کودکان به شمار می‌آیند. لازم به ذکر است که ترکیبی از این روش‌ها معمولاً بهترین نتیجه را به منظور بهبود اضطراب در کودکان به همراه دارند.

آریا بانو

والدین چه نقشی در مدیریت اضطراب کودکان دارند؟
والدین کودکان می‌توانند در درمان اضطراب، بهبود شرایط و مدیریت استرس فرزندان خود نقش مؤثری داشته باشند. در ادامه برخی از مهم‌ترین روش‌های مورد استفاده والدین به منظور مدیریت استرس در کودکان‌شان را آورده‌ایم.
1. تجسم و شخصی سازی
از فرزند خود بخواهید تا ترس‌های خود را تجسم کرده و نوعی نام نمادین به هر یک از آن‌ها اختصاص دهد. همچنین می‌توانید از کودک‌تان بخواهید تا تصویری ساده از تمام شرایطی ترسیم کند که منجر به ترس و اضطرابش می‌شوند. سپس به فرزندتان کمک کنید تا نوع اضطرابش را در شرایط مذکور تشخیص دهد. برای مثال، می‌توانید از او سؤال کنید که «آیا این دیو زشت توی تصویر به تو می‌گه که هیچ‌کس نمی‌خواد باهات بازی کنه؟!» در حقیقت، برچسب زدن روی ترس‌ها و دور کردن کودک از حال و هوای استرس‌زا موجب می‌شود تا او بتواند در موقعیت‌های مختلف استرس و اضطراب خود را به راحتی مدیریت کند.
2. فراهم کردن شرایط تحریک کننده حس اضطراب کودک
همچنین برای کمک به کاهش اضطراب فرزند خود می‌توانید شرایط استرس‌زا را برای او بازسازی کنید. برای مثال، بازسازی شرایط مهدکودک، مدرسه یا روبه‌رو شدن با دوستان جدید را با کودک‌تان تمرین کنید. همچنین می‌توانید با همدیگر به مکان‌های جدید رفته و زمانی را به گذشت و گذار با او اختصاص دهید.

آریا بانو

3. الگوسازی برای داشتن اعتماد به نفس
همان‌طور که می‌دانید، کودکان از نظر عاطفی بسیار حساس و آسیب پذیر هستند. همچنین آن‌ها از اضطراب، ترس یا قدرت والدین در هنگام مواجهه با شرایط دشوار الگو می‌گیرند. بنابراین برای بهبود اضطراب فرزند خود سعی کنید تا با برخورداری از گفتار، رفتار و زبان بدن مناسب در برخورد با مشکلات، الگویی خوب برای او باشید. به علاوه، در صورت لزوم می‌توانید روی حفظ آرامش خودتان، جلوگیری از بروز واکنش‌های شدید و پرخاشگری در شرایط استرس‌زا نیز کار کنید.
4. توصیف خوبی‌های محیط پیرامون برای کودک
کودکان از هنگام تولد در حال تصویر سازی از جهان پیرامون در ذهن خود هستند. به همین دلیل گفته می‌شود که مغز کودک همچون اسفنجی است که همه چیز را در خود ثبت می‌کند. بنابراین می‌توان گفت که والدین نقش پررنگی در تشکیل تصورات ذهنی، باورها،‌ افکار و … در ذهن و روح کودکان خود دارند. در همین راستا، برای کاهش اضطراب کودک خود می‌توانید از نکات و جنبه‌های مثبت دنیای پیرامونش برای فرزندتان سخن بگویید. به عبارت بهتر، باید سعی کنید تا جهان را مکانی امن، آرام و بدون نیاز به تلاش برای گارد گرفتن در برابر موقعیت‌های مختلف برای فرزندتان توصیف کنید. با استفاده از چنین روشی به فرزندتان کمک می‌کنید تا کنترل بیشتری روی اضطراب خود داشته و در صورت مواجهه با شرایط استرس‌زا به روش بهتری و در زمان کمتری آرامش خود را بازیابد.
5. اجازه دادن به کودک برای روبه‌رو شدن با استرس خود
اجتناب از موقعیت‌هایی که منجر به پریشانی و اضطراب کودک می‌شوند، صرفاً راه حلی موقتی بوده و نتایج آن در دراز مدت مؤثر واقع نمی‌شوند. به عبارت دیگر، دوری از شرایط استرس‌زا تنها موجب بروز علائم و نشانه‌های به مراتب شدیدتر ترس و اضطراب در موقعیت‌هایی دیگر می‌شوند.
در چنین شرایطی، توضیحات منطقی و تلاش برای آرام کردن کودک نیز کارایی ندارند. در حقیقت، مرکز عاطفی مغز کودک که به سیستم لیمبیک معروف است، برای آرام کردن او به زمان و ابزارهای کافی به منظور برقراری ارتباط با مرکز تفکر شناختی‌اش دارد تا بتواند وقایع پیرامون را درک کرده و از اضطراب فرد بکاهد.
بر همین اساس، بهتر است ابزارهایی را برای تسهیل شرایط استرس‌زا و کاهش اضطراب کودک به کار بگیرید. برای مثال، می‌توانید به او کمک کنید تا صورتش را با آب سرد بشوید، نفس عمیق کشیده، تمرین‌های کششی انجام دهد و عضلات خود را شل کند. همچنین برخی از کودکان دوست دارند تا انرژی منفی خود را با بالا و پایین رفتن از پله‌ها تخلیه کنند! یک روش دیگر برای کمک کردن به کاهش استرس کودکان این است که حواس آنان را از شرایطی که منجر به اضطراب‌شان می‌شوند، پرت کنید. به این ترتیب کودک می‌تواند تسلط بیشتری روی اضطراب خود داشته و آن را کنترل کند.

آریا بانو

6. تمرین کردن برای قرار گرفتن در شرایط استرس‌زا
تمرین کردن برای قرار گرفتن در شرایط دشوار به تدریج موجب می‌شود تا مغز کودک یاد بگیرد تا واکنش شدیدی به موقعیت‌های مشابه نشان نداده و مدیریت بهتری در کاهش میزان استرس داشته باشد. همچنین کودک در می‌یابد که در صورت روبه‌رو شدن با هر گونه شرایط استرس‌زا، مشکلی نخواهد داشت و می‌تواند از عهده امور بر بیاید.
برای مثال، فرض کنید که کودک‌تان از صحبت کردن در میان جمع هراس دارد،‌ از سایر افراد خجالت می‌کشد و توانایی صحبت کردن با آن‌ها را ندارد. در این صورت یک روز در هفته را برای گذران وقت با فرزندتان در نظر بگیرید و با همدیگر به رستورانی ساکت بروید. سپس از کودک‌تان بخواهید تا با کمک شما غذای مورد علاقه‌اش را سفارش دهد.
در ابتدا، فرزندتان ممکن است نام غذای مورد علاقه‌اش را برای‌تان زمزمه کند و از شما بخواهد تا خواسته‌اش را به گارسون منتقل کنید. در مرحله بعد، کودک‌تان می‌تواند نوشیدنی یا دسر مورد نظر خود را سفارش دهد و سرانجام با کاهش استرس و افزایش اعتماد به نفس ‌اش توانایی برقراری ارتباط با دیگران را به دست آورده و می‌تواند سفارش غذای خود را به صورت کامل انجام دهد. در چنین شرایطی، فرزند شما ضمن بر عهده گرفتن مسئولیتی هر چند کوچک، به تدریج یاد می‌گیرد که از صبحت کردن و برقراری ارتباط با دیگران هراسی نداشته باشد.
جمع‌بندی
در این مقاله به بررسی علائم اضطراب کودکان پرداخته و انواع اضطراب‌های شایع در میان کودکان را برشمردیم. در ادامه دلایلی را بررسی کردیم که ممکن است منجر به بروز چنین اختلالی در آنان شوند و سپس راه‌های مناسب برای درمان را نام بردیم. در نهایت، روش‌های مؤثر و مورد استفاده والدین در جهت بهبود و کاهش اضطراب فرزندان‌شان را تشریح کردیم. نظر شما در مورد دلایل و روش‌های درمانی استرس کودکان چیست؟ شما چه روش‌هایی برای کمک به بهبود ترس کودکان به کار می‌برید؟ نظرات، تجربیات و پیشنهادات خود را با ما در میان بگذارید.
در پایان،‌ برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد علائم و راه‌های درمان اضطراب جدایی در کودکان می‌توانید به مطلب « علت و علائم اضطراب جدایی در کودکان چیست و چگونه درمان می‌شود؟ » مراجعه کنید.