روایتی از نغمه مشهور سرنای نوروز

بزرگنمايي:

آریا بانو - ایرنا / هیچ ایرانی‌ نیست که سُرنای نوروزی را نشنیده باشد، همان نغمه‌ بی‌کلام بختیاری موعد تحویل سال نو، سازی که همه‌مان پای سفره هفت سین با آن خاطره داریم؛ این قطعه ماندگار اثر مرحوم استاد علی‌اکبر مهدی‌پور دهکردی و دهل اسدالله قبادی هردو اهل شهرکرد از استان چهارمحال و بختیاری هستند.
نغمه‌ بی‌کلام بختیاری نوستالژیک در دستگاه چهارگاه بر اساس مقام‌های موسیقایی بختیاری و موتیف‌های ماندگار و کهن این دیار اجرا شده است. سرنای تحویل سال یا همان «نوروزنامه» اثر استاد علی اکبر مهدی‌پور دهکردی، بی‌شک یکی از ماندگارترین و خاطره‌انگیزترین آثار موسیقایی تولید شده در حوزه بهاریه‌هاست که از زمان تولید و انتشار آن تا به امروز به شدت با استقبال مردمان ایران‌زمین مواجه شده و حتی برای تمام فارسی‌زبانان دیگر کشورها به بخشی از حافظه شنیداری نوروز بدل شده است.
این نوای خوشایند و فرح‌بخش امسال برای سی و هشتمین سال متوالی گوش‌نوازی می‌کند. جالب است بدانید این قطعه بی‌کلام موسیقی بختیاری که بعدها به عنوان مقام سال تحویل به شهرت رسید، در واقع یک نوع موسیقی خبری کهن در ایل بختیاری بوده است.
«سرنای نوروزی» همچنین در فهرست آثار ناملموس یونسکو به ثبت رسیده است، اثری که سال 1365 در استودیو رودکی تهران توسط رضا جعفری صدابرداری و برای پخش در اختیار صدا و سیما قرار گرفت. از آن روزگار این موسیقی به‌عنوان اصلی‌ترین و نوستالژیک‌ترین موسیقی نوروزی میان مردم شناخته شده و تا به امروز نیز در ذهن و خاطره آن‌ها باقی مانده است و مرورگر لحظات سالیان سالِ برای نو شدن و تغییر و شکوفایی در ایران اسلامی است.
البته اواخر سال 1394 در مقاطعی از دوران مدیریت محمد سرافراز ریاست وقت سازمان صدا و سیما، پخش این موسیقی به دلایلی قطع شد که در همان زمان نیز واکنش گسترده مردم را دربرداشت و حتی بخش اعظمی از هنرمندان موسیقی با انتشار نامه‌ای از سرافراز خواستند که مجوز پخش مجدد این نوای شادی بخش نوروزی را صادر کند، موضوعی که با واکنش چندانی از سوی مدیر وقت رسانه ملی نیز مواجه نشد.
استاد مهدی‌پور در زمان حیاتش پیرامون این اثر ماندگار نوروزی گفته بود: «این موسیقی را بیشتر در نوروز می‌نواختند که به مرور زمان، از دهه 40 با شلیک توپ در زمان‌های گذشته در آستانه از بین رفتن و فراموشی قرار گرفت و بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب مجددا به سفره‌های نوروزی مردم آمد. این آهنگ در دستگاه چهارگاه از دستگاه‌های دوازده‌گانه موسیقی ایرانی نواخته شده و تنظیم آن بر اساس یکی از قدیمی‌ترین ردیف‌های موسیقایی ایرانی انجام شده است. دلیل به تداعی این موسیقی در اذهان مردم نیز به خاطر لحظات شاد مردم هنگام آغاز سال نو است.
نوازنده کَرنا، سُرنا و کمانچه
علی‌اکبر مهدی‌پور دهکردی در سال 1314 در شهرکرد متولد شد و از 17 سالگی نوازندگی سازهای محلی استان چهار محال و بختیاری مثل کَرنا، سُرنا و کمانچه را آغاز کرد و بعدها نوازنده معروف کرنا و سُرنا در ایران و در سطح بین‌المللی شد.
سرنانواز سرشناس ایل بختیاری در طول عمر 74 ساله‌اش مشاغل مختلفی همچون کوره‌پزی، بنایی و کشاورزی را تجربه کرد و دست آخر روزگارش را تنها با هنر موسیقی می‌گذراند.
وی کنسرت‌های متعدد خود را در داخل و خارج کشور ازجمله در کشورهای آلمان، کانادا، فرانسه، قرقیزستان، ترکمنستان، مغولستان، امارات متحده عربی، ژاپن، ترکیه، کویت و هنگ‌کنگ به صحنه برد تا فضای تازه‌ای را برای فعالیت‌های موسیقی و قابلیت‌های آن در عرصه موسیقی بین‌المللی و دریچه ای برای پژوهشگران اتنوموزیکولوگ رقم زند.
دریچه‌ای که پژوهشگران و علاقه مندان عمدتا غربی را بیشتر با موسیقی مقامی ایران و پتانسیل‌های آن آشنا کرد و در نتیجه تحقیقاتی از سوی او در ترازهای بالای دانشگاهی و در سطح آکادمیک معتبر موسیقی انجام گرفت و نتایج آن در بسیاری از مجلات تخصصی موسیقی به چاپ رسید.
سُرنا و دهُل برای خبر کردن مردم
هوشنگ جاوید پژوهشگر موسیقی اقوام در خصوص این قطعه می‌گوید: معمولا از سُرنا و دهُل در موسیقی اقوام ما برای خبر کردن مردم برای اتفاقات مهم استفاده می‌شده است، بر همین اساس از آن موسیقی در زمان سال تحویل استفاده می‌شود. در گذشته‌های دور، ترانه‌های ویژه نوروزی وجود داشته است. قبل از اینکه این ترانه‌ها مطرح باشد، «آفرین‌خوانی» رواج داشته است. «آفرین‌خوانی»، نوعی ستایش و ذکر خاص، دعاهای آهنگین آوازی و توسل به خدا برای کشور بوده است.
مرحوم استاد مهدی‌پور هنرمند موسیقی مقامی بختیاری نوازندگی موسیقی سریال معروف و ماندگار «روزی روزگاری» به آهنگسازی استاد فرهاد فخرالدینی را نیز اجرا کرده است.
این سرنانواز برجسته، بهمن ماه سال 1388 در سن 74 سالگی دار فانی را وداع گفت تا نوای سرنای نوروزی‌اش همچنان در خانه‌های گرم ایرانیان در میانه‌ی روبوسی‌ها و تبریک گفتن‌ها خبر از نو شدن و شکوفایی بهار دهد.
ساز مهجور و کهن سرنا که در سال‌های منتهی به انقلاب به شدت از نظر فرهنگی تحقیر شده بود و به جز خانواده‌ها و گروه‌های موسیقی نَسَبی، به هیچ عنوان از جایگاهی برخوردار نبود، با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی و بازگشت به ارزش‌های خودی و غرب ستیزی و مقابله با تهاجم فرهنگی غربی، اشاعه هنر به طور اعم و موسیقی به طور اخص در دستور کار نهادهای فرهنگی قرار گرفت و امروزه شاهد بازگشت این هنرها و میراث کهن به جایگاه ارزشمند خود هستیم.