آریا بانو - «مکیدن شست» یا انگشت، یکى از عادات رایج دوران کودکى است. این رفتار براى کودکان خردسال کاملاً طبیعى و عادى است، ولى اگر بعد از 6 سالگى باز هم کودک مبادرت به مکیدن شست کند، نیاز به درمان و رسیدگى دارد، زیرا موجب به هم ریختگى ردیف دندان ها ، فک و آرواره مى شود.
پژوهش ها نشان مى دهند حدود 75 درصد کودکان خردسال (تا یک سالگى) مُشت یا انگشتان خود را در دهان مى گذارند و مى مکند. انجام این کار براى این گروه سنى از کودکان آرامش بخش، سرگرم کننده و لذت بخش است. به طور معمول، کودکان زمانى مبادرت به مکیدن انگشت خود مى کنند که یا خسته اند، یا ناراحت اند و یا حوصله شان سر رفته است.
علت مکیدن شست
انگشت مکیدن طبیعى ترین پاسخ کودک هنگام رویارویى با فشار روانى، اضطراب و مشکلات هیجانى - امنیتى است. روان شناسان معتقدند براى درمان این رفتار در کودکان زیر 6-5 سال نباید عجله کرد، زیرا بسیارى از این گونه عادت ها به تدریج و با افزایش سن کودک کاهش مى یابند و به کلى از بین مى روند.
اما اگر کودک 7 ساله اى نتواند این عادت خود را ترک کند، والدین و اطرافیان او باید درصدد درمان او برآیند، زیرا ترک چنین عاداتى در سال هاى بعد (نوجوانى) بسیار دشوارتر مى شود. در صورتى این عادت را در زمره اختلال بررسى مى کنند که تا سنین 16-12 ادامه داشته باشد. مطالعات نشان مى دهند که در حدود 15 درصد کودکانى که از 5 سالگى به بعد انگشت خود را مى مکند، دچار مشکلات عاطفى - هیجانى ناشى از ورود به مدرسه و دوره پیش دبستانى هستند. بیشتر این کودکان شدیداً به پدر و مادر و اطرافیان شان وابسته و متکى هستند.
زمانى که کودک سعى مى کند رفتار مکیدن انگشت خود را تغییر دهد، والدین و اطرافیان او باید از این تصمیم او استقبال کنند و با حمایت ها و تشویق هاى خود او را کمک و یارى نمایند. حمایت روانى براى کودک امنیت پدید مى آورد و باعث مى شود که کودک در ناملایمات و سختى ها از خود مقاومت بیشترى نشان دهد.
عوارض ناشى از مکیدن شست
مکیدن انگشت بعد از 6 سالگى مى تواند مشکلات جدى در زمینه دندان ها، لثه و آرواره به وجود آورد. مک زدن هاى با فشار کودک به شست یا انگشتش در طول روز و شب، موجب جلو آمدگى دندان ها و ناهنجارى هاى استخوان فک او مى شود. دندان هاى ردیف بالا به سمت بیرون کشیده مى شوند و دندان هاى ردیف پائین نیز به سمت داخل دهان کج مى شوند.

اما سؤال بسیارى از والدین این است که چگونه مکیدن یک انگشت کوچک مى تواند موجب ناهنجارى شدید آرواره ش ود؟
علت آن است که استخوان بندى کودک تا قبل از 8 سالگى بسیار نرم و شکل پذیر است. متأسفانه زمانى که کودک به مدت طولانى انگشتش را مى مکد، در شکل ظاهرى آرواره خود تغییر به وجود مى آورد. اگر کودکى نتواند عادت شست مکیدن خود را تا قبل از آن که دندان هاى دائمی ردیف جلویى او در نیامده ترک کند، ممکن است در مدت چند ماه فک و آرواره او آسیب جدى ببیند.
علاوه بر آن، مکیدن شست یا ا نگشت مى تواند موجب نارسایى هاى کلامى (تلفظ اشتباه حرف هاى «ف» و «و»)، اختلال در جویدن، نوک زبانى صحبت کردن، اختلالات گفتارى (مثل لکنت زبان ، مِن مِن کردن و...)، خرخر کردن و باز ماندن دهان کودک شود. از آن جایى که بعد از چند سال مکیدن انگشت ، حالت آرواره و صورت کودک دچار به هم ریختگى مى شود، بر خودپنداره او نیز تأثیرى منفى خواهد داشت.
شیوه هاى درمان
بهترین زمان براى ترک عادات و مشکلات رفتارى کودکان (و از جمله مکیدن انگشت) هنگامى است که خانواده (والدین کودک و اعضاى خانواده) تغییر و تحولى در پیش رو نداشته باشند و در آرامش خاطر به سر برند. مثلاً قصد تغییر منزل، تغییر مهد (یا مدرسه)، تولد نوزاد جدید، مسافرت، متارکه، فوت اقوام و... را نداشته باشند.
یکى از ساده ترین روش هاى رفتار درمانى که بیشتر پدر و مادر و مربیان نزدیک کودک مى توانند با استفاده از آن عادت مکیدن شست در کودکشان را کاهش دهند، آن است که ابتدا یک ماه درباره موضوع و علت قطع این عادت با کودک صحبت کنند. سپس نمودارى از پیشرفت کودک تهیه کنند و به وسیله چسباندن عکس هاى عروسکى، ستاره ها و کارت هاى آفرین بر روى آن، روند بهبودى کودک را نشان دهند. خوب است که این نمودار بر روى دیوارى در دسترس کودک قرار گیرد و والدین از خود او براى چسباندن برچسب ها کمک بگیرند. در مرحله بعد، سعى کنند پایان هر هفته پاداش و جایزه اى براى ترک این عادت به کودک بدهند. جایزه مى تواند رفتن به پارک، تماشاى فیلم مورد علاقه کودک، یا بازى کردن با کودک باشد. در نظر داشته باشید ترک عادت در صورتى که کودک با شما همکارى و همراهى نماید، بسیار آسان تر و راحت تر است. شما مى توانید از نظرات کودک در این ضمن استفاده کنید و به او اجازه دهید که برچسب ها، ستاره ها و یا حتى نوع جایزه اش را خودش انتخاب کند.

روش دیگرى که براى ترک مکیدن انگشت (شست) به کار مى رود آن است که در طول روز ماده اى تلخ (البته بهداشتى ) به نوک انگشت کودک مى مالند تا کودک از به دهان گذاشتن انگشتش امتناع ورزد، و در طول شب نیز دستکش یا جورابى تمیز به دست هاى کودک مى کنند، تا مانع از این کار کودک شوند.
زمانى که کودک سعى مى کند رفتار مکیدن انگشت خود را تغییر دهد، والدین و اطرافیان او باید از این تصمیم او استقبال کنند و با حمایت ها و تشویق هاى خود او را کمک و یارى نمایند. حمایت روانى براى کودک امنیت پدید مى آورد و باعث مى شود که کودک در ناملایمات و سختى ها از خود مقاومت بیشترى نشان دهد. مثلاً والدین مى توانند با کودک بازى کنند، براى او کتاب بخوانند، با یکدیگر کاردستى بسازند و... . در این زمینه پدر و مادر مى توانند با ذوق و خلاقیت خود فرآیند ترک عادت را براى کودکشان هرچه آسان تر و راحت تر کنند. گروهى از والدین سعى مى کنند با تذکرهاى پى در پى خود این عادت را از سر کودک بیندازند. در حالى که براى حذف عاداتى مثل مکیدن شست باید ابتدا علت اصلى این رفتار را پیدا کرد و آن گاه با از بین بردن آن درصدد بهبودى کودک برآمد. در موارد بسیارى، مکیدن انگشتان ناشى از نیاز کودک به آرامش و امنیت است. بدین منظور پدر و مادر و مربیان کودک مى توانند با استفاده از روش هاى زیر به کودک کمک نمایند تا بر این مشکل خود غلبه کند.
- هیچ گاه سعى نکنید براى ترک عادت کودک بر او فشار آورید، زیرا ممکن است موجب تقویت و تشدید عادت در او شود.
- به کودک کمک کنید تا روش هاى مقابله با تنش ها و فشارهاى روانى را یاد بگیرد، مثلاً با شما صحبت کند، به ورزش بپردازد، با دوستش صحبت کند و...
- سعى کنید دست هاى کودک را به نوعى مشغول نگه دارید. ( نقاشى بکشد، کاردستى بسازد، مجسمه هاى سفالى درست کند و....)

- شنیدن داستانى شیرین، ماجرایى افسانه اى و خاطره اى از دوران کودکى ، موجب تسلى و آرامش خاطر کودک هنگام خواب مى شود.
- تماس بدنى (مثل نوازش کردن) موجب آرامش، امنیت و آسودگى کودک مى شود و او را از اضطراب و نگرانى رها مى سازد. سعى نکنید با مسخره کردن و شرمنده کردن کودک او را مجبور به ترک عادت کنید، زیرا این گونه رفتارها موجب خودکم بینى و احساس بى ارزشى در کودک مى شود.
- سعى کنید عواملى را که موجب آزار روحى کودک مى شود، از بین ببرید.
- زمانى که کودک انگشتش را مى مکد، با او بازى نکنید، او را بغل نگیرید و به او توجه نکنید. اما زمانى که انگشتش را از دهانش درآورد، به او توجه کنید و او را نوازش کنید.
- انگشت مکیدن رفتارى ناخودآگاه است. پدر و مادر مى توانند با اشاره اى کوچک، کودک را نسبت به این حرکت خود آگاه کنند.
- زمانى که کودک انگشتش را مى مکد، او را جلوى آیینه ببرید.
- سعى کنید هیچ گاه دچار احساس ناکامى و شکست نشوید، زیرا این رویه را به فرزندتان نیز منتقل خواهید کرد.
- روش هاى آرام سازى عضلانى را با کودک تمرین کنید: تمرین هاى یوگا (تمرین هاى تخلیه هیجانى و شیوه درست نفس کشیدن)، تمرین آرام سازى، تنفس هاى عمیق و تمرین هاى رهاسازى عضلات