بزرگنمايي:

آریا بانو - هد هد/ گفت‌وگو ‌کردن و توضیح مفهوم مرگ برای کودکان بسیار دشوار است و افراد زیادی از صحبت‌کردن در این زمینه اجتناب می‌کنند. با وجود این، مرگ جزئی جدایی‌ناپذیر از زندگی است و مسؤلیت ما (والدین) آگاه‌کردن کودکان است. کودکان باید بدانند صحبت‌‌کردن درباره‌ی مرگ هیچ اشکالی ندارد، بلکه ضروری است.
اگر به بچه‌ها اجازه دهیم درباره‌ی مرگ صحبت کنند، می‌توانیم اطلاعات لازم را در اختیارشان قرار دهیم، آن‌ها را برای بحران آماده کنیم و در مواقع ناراحتی کنار‌شان باشیم. ما می‌توانیم با توجه و احترام به گفته‌های کودکان آن‌ها را به معاشرت تشویق کنیم؛ همچنین اگر خودِ ما با احساسات‌مان راحت باشیم به بچه‌ها این امکان را می‌دهیم که با ما راحت‌تر صحبت کنند.
مرگ جزئی از زندگی ماست. کودکان درباره‌ی مرگ آگاه‌اند و گاه، شاید این موضوع باعث شگفتی‌مان شود. آن‌ها حشرات، پرندگان و حیوانات مُرده را در جاده می‌بینند یا شاید شاهد مرگ حیوان خانگی‌شان باشند. کودکان در داستان‌های افسانه‌ای درباره‌ی مرگ می‌خوانند، آن را در کارتون‌ها تماشا می‌کنند و حتی شاید نقش یک نفر مرده را در مدرسه بازی ‌کنند. آن‌ها بدون اینکه متوجه باشند در معرض این مفهوم قرار دارند.
چرا توضیح دادن درباره‌ی مرگ به کودکان بسیار دشوار است؟
بسیاری از بزرگسالان وقتی به این فکر می‌کنند که باید روزی مفهوم مرگ را برای کودک خود توضیح دهند، به‌شدت مضطرب می‌شوند. اما چرا حتی فکر توضیح مفهوم مرگ برای کودکان و فرزندان، ما بزرگسالان را پریشان می‌کند؟

می‌ترسیم که نتوانیم به همه‌ی سؤالات کودک‌مان پاسخ دهیم
در مقام والدین، ما وظیفه داریم امنیت فرزندان‌مان را تأمین کنیم. ما همیشه درصددیم در آن‌ها این احساس را به وجود آوریم که همواره در کنارشان خواهیم بود تا از آن‌ها مراقبت کنیم. با وجود این، وقتی با موضوع مرگ روبه‌رو می‌شویم اغلب نگرانیم: آیا می‌توانیم پاسخی به فرزندمان دهیم که آرامش و اطمینانش را مختل نکنیم؟
هیچ اشکالی ندارد که شما پاسخ همه‌ی سؤالات فرزندتان را نداشته باشید! اما می‌توانید به او اطمینان دهید که در طی این دوره‌ی دشوار با عشق و آرامش در کنارش حضور خواهید داشت و برای او سنگری امن و مطمئن خواهید بود.
صحبت‌کردن با بچه‌ها، به‌ویژه کودکان خردسال، مشکل است
وقتی درباره‌ی موضوعی به پیچیدگی مرگ صحبت می‌کنیم درک‌کردن سؤالات و واکنش‌های کودکی خردسال بسیار دشوار است. دقت کنید که پاسخ‌هایی کوتاه و صادقانه بدهید. نوع واکنش شما به سؤالات می‌تواند به ساده‌سازی مسائل کمک کند و باعث شود کودک مفهوم مرگ را بهتر درک کند. هنگام توضیح‌دادن مرگ به کودکان خردسال می‌توان به ناتوانی در عملکردهای حیاتی مانند نفس‌کشیدن، غذاخوردن و حرکت‌کردن اشاره کرد.
می‌ترسیم مبادا نتوانیم کودک‌مان را به اندازه‌ی کافی تسلی دهیم یا به او کمک کنیم
بچه‌ها پس از اینکه خبر مرگ یکی از عزیزان‌شان را می‌شنوند، به‌تدریج واقعیت‌های مرگ را درک می‌کنند و بالطبع واکنش‌های متفاوتی از خود نشان می‌دهند. برخی کودکان بهت‌زده و هاج‌و‌واج می‌شوند، در‌حالی‌که احساسات برخی دیگر از آن‌ها به‌شدت طغیان می‌کند.
در این دوران، کودک شما باید این احساسات را تجربه کند. در این برهه‌ی زمانی دشوار، صرف‌نظر از واکنش اولیه‌ی کودک در قبال مرگ، شما می‌توانید مثل کوه پشت او باشید.
در آن لحظه، شاید خودمان با غم و اندوه دست‌و‌پنجه نرم ‌کنیم.
شاید هنگام توضیح‌دادن مرگ برای کودکانمان خود در حال دست‌و‌پنجه نرم‌کردن با اندوه سوگ باشیم. افراد زیادی از نشان‌دادن ناراحتی و آسیب‌پذیری عاطفی خود در مقابل فرزند‌شان اجتناب می‌کنند. چون فکر می‌کنند این رفتار نشان‌دهنده‌ی ضعف آن‌هاست و باعث ایجاد ترس و ناامنی در کودک‌شان می‌شود.
بدانید که نشان‌دادن غم و اندوه در این زمان هیچ اشکالی ندارد و بسیار مهم است که کودک ببیند شما در حال کنار‌آمدن با احساسات خود هستید و آن‌ها را صادقانه به‌ اشتراک می‌گذارید، نه اینکه احساسات خود را سرکوب کرده، آن‌ها را نادیده بگیرید. هنگامی‌که به فرزندتان اجازه می‌دهید، شما را در حال کنار ‌آمدن با احساسات‌تان ببیند در واقع به او می‌فهمانید که بروز غم، عصبانیت یا هر احساس دیگری که ممکن است در نتیجه‌ی مرگ یکی از عزیزان ایجاد شود، امری طبیعی است.
زمانی که عزیزی را از دست می‌دهید غم و اندوه تمام وجود شما را فرا می‌گیرد. کودکان نیز همانند ما احساس غم و اندوه را درک می‌کنند. باید به کودکان خود آموزش دهیم تا بتوانند احساسات خود را بروز دهند و آن‌ها را کنترل کنند. کتاب هدهد به شما پیشنهاد می‌دهد کتاب‌هایی با موضوع غلبه بر احساس غم در کودکان را بیشتر بشناسید.
مرگ اغلب «تابو» است
مرگ و فرایند مردن موضوعاتی هستند که به‌شدت از پرداختن به آن‌ها اجتناب می‌کنیم. مرگ در گذشته بخشی عادی از زندگی خانوادگی تلقی می‌شد و اغلب، در خانه و میان افراد خانواده رخ می‌داد. اما اکنون، افرادِ در حال مرگ، جزئی جداگانه از جریان اصلی جامعه محسوب می‌شوند. به همین دلیل، ما در حال حاضر حتی با ذکر کلمه‌ی «مرگ» معذب می‌شویم و ترجیح می‌دهیم از کلمات دیگری مانند «از‌دست‌رفته» یا «در‌گذشته» استفاده کنیم.
صرف‌نظر از تابوهای اجتماعی، بهتر است مرگ را با صداقت و واقعیت به فرزندان‌مان بشناسانیم. استفاده از تعابیر ملایم برای توصیف مرگ، گرچه با حسن‌نیت همراه است، کودکان را اغلب گیج می‌کند. ارتباط صریح و صادقانه‌ی شما با فرزندان‌تان درباره‌ی موضوع مرگ، به آن‌ها کمک می‌کند درک درستی از مفهوم مرگ و مردن داشته ‌باشند و بتوانند رابطه‌‌ای صحیح با آن برقرار کنند.
بهترین زمان صحبت‌کردن با کودک درباره‌ی مرگ چه‌ زمانی است؟
گاه بسیاری از ما برای محافظت از فرزندان‌مان، حقایق دردناکی مانند مرگ یکی از عزیزان را از دید آن‌ها پنهان نگه ‌می‌داریم. اما با این کار فقط دوره‌ی بلاتکلیفی و اضطراب را در کودکان طولانی خواهیم کرد؛ زیرا آن‌ها در هر حال تغییرات عاطفی جزئی در بزرگسالان را می‌فهمند. در حقیقت، آن‌ها در پی بردن به این مسائل توانایی زیادی دارند!
شما توضیحی درباره‌ی مرگ به کودک‌تان نمی‌دهید و بابت این کار نیت خیری دارید. اما برای جلوگیری از اضطراب بی‌مورد و پریشانی عاطفی کودک، بهتر است هرچه زودتر درباره‌ی مرگ با او صحبت کنید.
متناسب با سن کودک درباره‌ی مرگ با او صحبت کنید
قبل از اینکه گفت‌و‌گو را آغاز کنید، آگاه باشید که کودک شما تا چه اندازه قادر است مفاهیم را درک کند. آن‌گاه می‌توانید اطلاعات‌تان را متناسب با میزان درک کودک به او منتقل کنید.
مراحل تکامل درک کودکان از مرگ به‌ قرار زیر است:
نوزادان متوجه می‌شوند که بزرگسالان غمگین یا عصبانی هستند، اما نمی‌توانند مفهوم مرگ را درک کنند.
کودکان پیش‌دبستانی اغلب مرگ را موقتی، برگشت‌پذیر و غیرشخصی می‌دانند. در داستان‌ها یا کارتون‌های کودکانه، شخصیت‌ها اغلب پس از نابودی کامل به‌طور ناگهانی دوباره زنده می‌شوند. برای گروه سنی آن‌ها مناسب است که این‌گونه فکر ‌کنند.
بین سنین 5 تا 9 سال، بیشتر کودکان مشاهده می‌کنند که همه‌ی موجودات زنده در نهایت می‌میرند و مرگ امری قطعی است. اما آن‌ها تمایل ندارند که مرگ را به خود مرتبط بدانند و به‌ نظرشان می‌آید که می‌توانند از آن فرار کنند. شاید آن‌ها مرگ را به تصاویری مانند اسکلت ربط دهند. برخی کودکان درباره‌ی مرگ کابوس می‌بینند.
از 9 سالگی تا سال‌های بلوغ (نوجوانی) کودکان به‌طور کامل متوجه می‌شوند که مرگ برگشت‌ناپذیر است و آن‌ها نیز روزی خواهند مرد.
به ‌یاد داشته باشید که سرعت تکامل درک در میان کودکان متفاوت است و هر کودک به‌طرز منحصر‌به‌فردی زندگی را تجربه می‌کند. آن‌ها راه‌های شخصی خودشان را برای کنترل و بیان احساسات دارند.
شاید کودکی 3 ساله درباره‌ی مرگ سؤال کند. اما کودک 3 ‌ساله‌ی دیگری در برابر مرگ پدربزرگ یا مادربزرگش بی‌تفاوت باشد، ولی به دلیل مرگ حیوان خانگی‌اش به هم بریزد (شوکه شود). برخی کودکان از طریق بازی‌کردن با اسباب‌بازی‌های خود نشان می‌دهند که مرگ را درک کرده‌اند.
برای کودکان خردسال، مرگ را در قالبی ساده توضیح دهید. برای مثال، «وقتی کسی می‌میره نفس نمی‌کشه، غذا نمی‌خوره، احساس گرسنگی یا سرما نمی‌کنه و دیگه نمی‌تونی اون رو ببینی».
اینکه کودکان چگونه با مرگ کنار می‌آیند یا احساسات خود را بروز می‌دهند مهم نیست، اما پاسخ‌های دقیق و بدون قضاوت بزرگسالان اهمیت زیادی دارد. از روش‌های مناسب پاسخگویی به نیازهای کودک، گوش‌ دادن و مشاهده‌ی دقیق است.
 نکاتی را به یاد داشته باشید ‌که هنگام صحبت کردن با کودک درباره‌ی مرگ باید از آن‌ها اجتناب کنید.
در هنگام توضیح مفهوم مرگ برای کودکان از به‌ کار ‌بردن تعابیری مانند «درگذشت» یا «فوت شد» خودداری کنید. این اصطلاحات می‌توانند توضیحات شما را از واقعیت مرگ دور کنند؛ به‌خصوص اینکه این تعابیر برای کودکان خردسال بسیار گیج‌کننده و ترسناک‌اند.
کودک خود را به دلیل گریه‌کردن یا ابراز ناراحتی و آسیب‌پذیری سرزنش نکنید. عباراتی مانند «تحمل کن»، «قوی باش»، «تو الان دیگه مرد یا زن این خونه هستی»، «تو دیگه بزرگ شدی» می‌توانند بسیار آسیب‌زننده باشند و آثاری طولانی‌مدت بر دیدگاه کودک درباره‌ی مرگ و به‌طور کلی، سلامت روانی و عاطفی او داشته باشند.
محیط مناسبی برای گفت‌وگو با کودک خود فراهم کنید
فضایی را انتخاب کنید که راحت و آشنا باشد و امکان برقراری ارتباط مستقیم و رو‌در‌رو وجود داشته باشد؛ فضایی ایمن که کودکان بتوانند احساسات‌شان را آزادانه ابراز کنند.
اطمینان حاصل کنید که این مکان عاری از عوامل حواس‌پرتی مانند کامپیوتر، تلویزیون و هرگونه وسیله‌ی الکترونیکی باشد؛ زیرا این وسایل ممکن است توجه کودک را حین گفت‌و‌گو، به خود مشغول کند.
اسباب‌بازی‌هایی مانند عروسک، ماشین، خرس، کتاب‌های رنگی و دیگر اسباب‌بازی‌های موجود در اتاق موجب می‌شوند کودک توضیحات شما را بهتر درک کند. کار کودکان بازی‌ کردن است و هنگام دریافت اطلاعاتی که پردازش آن‌ها از نظر عاطفی دشوار است، بازی نیروی درمانی خوبی برای آن‌ها محسوب می‌شود.
از خواندن کتاب‌هایی استفاده کنید که درک مرگ را برای کودکان ساده‌تر می‌کنند
برای کودک کتاب‌هایی بخوانید که در کنار‌ آمدن با اخبار غم‌انگیز، ترسناک، مرگ و اندوه به او کمک کنند.
ابتدا خودتان کتاب را بخوانید تا ببینید آیا با شرایط فرزندتان متناسب است یا نه. علاوه‌بر این، هربار فقط یک کتاب را با او بخوانید. سپس درباره‌ی آن بحث کنید تا کودک فرصت داشته باشد این مفاهیم سخت را درک کند.
این کتاب‌ها منابع ارزشمندی برای گفت‌وگو با کودکان درباره‌ی عشق، بیماری، مرگ و گذراندن مراحل غم‌ و اندوه هستند. مفاهیمی انتزاعی که درک آن‌ها برای کودکان به‌ویژه کودکان ‌خردسال دشوار است: