بحران سقط جنین در ایران/ زنگ خطر به صدا درآمده است!

آریا بانو - سقط جنین یکی از مسائل حساس و پیچیده اجتماعی در ایران است که ابعاد مختلفی دارد. آمارها نشان می‌دهد که این پدیده نه‌تنها کاهش نیافته، بلکه در حال افزایش است. این روند پیامدهای گسترده‌ای برای جامعه به‌ویژه نسل‌های جوان مانند نسل زد (متولدین سال‌های 1375 تا اوایل دهه 1390) به همراه دارد.

به گزارش خبر فوری، مسئله سقط جنین در ایران یک معضل چندبعدی است که نیازمند توجه جدی و اصلاح ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. تنها از طریق اجرای سیاست‌های جامع و پایدار می‌توان به کاهش این معضل و افزایش نرخ زاد و ولد کمک کرد. کاهش نرخ رشد جمعیت یکی از چالش‌های بزرگ جوامع امروزی است که در دهه‌های اخیر به‌عنوان بحرانی جهانی مطرح شده و کشور ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست.
با ابلاغ قانون جوانی جمعیت و خانواده در سال‌های اخیر، دولت تلاش کرده است تا با ارائه تسهیلات و مشوق‌های مختلف، روند نزولی جمعیت را کنترل و نرخ باروری را افزایش دهد.
در این راستا، سقط جنین به‌عنوان یکی از معضلات مهم اجتماعی و جمعیتی مورد توجه قرار گرفته است. باوجود غیرقانونی بودن سقط جنین در کشور و وضع محدودیت‌های شدید، آمارها حاکی از افزایش موارد سقط غیرقانونی است. این پدیده نه‌تنها آثار پزشکی و روانی جبران‌ناپذیری برای مادران به همراه دارد، بلکه از منظر اجتماعی و اقتصادی نیز تأثیرات منفی گسترده‌ای بر خانواده‌ها و جامعه می‌گذارد.
این روند نشان‌دهنده ناکارآمدی قوانین موجود و سیاست‌های اجرایی در مدیریت این بحران است. سؤالات اساسی در این زمینه شامل دلایل افزایش سقط جنین، توزیع آن در طبقات اجتماعی، تأثیر عوامل اقتصادی و فرهنگی، نقش دولت در کنترل بازار سیاه داروهای مرتبط، و پیامدهای اجتماعی و روانی آن است.
تحلیل این پرسش‌ها می‌تواند راهگشای تدوین سیاست‌های کارآمدتر در حوزه کنترل سقط جنین و حمایت از فرزندآوری باشد. سالانه در جهان حدود 42 میلیون سقط جنین انجام می‌شود که تخمین زده شده‌است که 20 میلیون از آن‌ها به شکلی ناسالم انجام شده‌است. 
چهل درصد زنان حامله جهان از داشتن امکانات درمانی و حق انتخاب برای سقط جنین محروم هستند. طبق آخرین آمارهای غیر رسمی در ایران، سالانه نزدیک به 500 هزار سقط جنین در کشور انجام می‌شود؛ اما به دلیل تعداد بالای سقط‌های غیرقانونی، آمار دقیقی از کل سقط‌های کشور در دست نیست. متاسفانه روزانه 1200 سقط صورت می‌گیرد. این سقط‌های بی دلیل می‌تواند به سلامت مادر و جنین ضرر بزند. باید بدانیم که نمی‌توانیم برای حیات دیگر انسان‌ها تصمیم بگیریم. بسیاری از مادرانی که اقدام به سقط جنین می‌کنند، بعدها دچار پشیمانی می‌شوند. برخی از مادران تصور می‌کنند جنین‌های هشت‌هفته‌ای انسان نیستند؛ در حالی که از نظر برخی هر موجودی که حیات دارد، حق بر زندگی نیز دارد.
در این رابطه گفتگویی داشتیم با دکتر محمدمهدی سیدناصری، حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان. در این گفتگو تلاش کردیم نظر دکتر سیدناصری را درباره مهم ترین معضلات سقط جنین و پرسش‌های مهم پیرامون این موضوع، جویا شویم.
خبر فوری: چرا به‌رغم ابلاغ قانون جوانی جمعیت و ممنوعیت قانونی، آمار سقط جنین بالاست؟
افزایش آمار سقط جنین در ایران علی‌رغم سیاست‌های قانونی و تشویقی به عوامل زیر وابسته است:
الف- عوامل اقتصادی و فقر چند بعدی:
فشار مالی؛ افزایش هزینه‌های زندگی (مسکن، آموزش، بهداشت و تغذیه) موجب کاهش تمایل به فرزندآوری شده است.
ناامنی شغلی؛ بی‌ثباتی در بازار کار، به‌ویژه در میان زنان، عامل بازدارنده‌ای جهت ادامه بارداری ناخواسته است.
فقدان حمایت مالی پایدار؛ مشوق‌های ارائه‌شده از سوی دولت کافی و کارآمد نبوده و نتوانسته خانواده‌ها را جهت فرزندآوری ترغیب نماید.
ب- عوامل اجتماعی و فرهنگی:
کاهش ارزش‌های سنتی؛ تغییر سبک زندگی و افزایش گرایش به زندگی فردگرایانه بخصوص در نسل زِد، منجر به کاهش تمایل به فرزندآوری شده است.
ضعف در آموزش‌های پیشگیرانه؛ نبود آگاهی کافی در مورد روش‌های پیشگیری از بارداری ناخواسته باعث افزایش بارداری‌های غیرمطلوب شده است.
ج- عوامل قانونی و نظارتی:
ضعف در نظارت بر بازار سیاه داروهای سقط؛ دسترسی آسان به داروهای سقط جنین از طریق شبکه‌های مجازی و مراکز غیرقانونی، کنترل دولت را به چالش کشیده است.
نبود حمایت اجتماعی برای مادران باردار در شرایط دشوار؛ بسیاری از زنان به دلیل نبود حمایت قانونی و اجتماعی از ادامه بارداری صرف‌نظر می‌کنند.
خبر فوری: سقط جنین بیشتر در کدام طبقه جامعه رخ می‌دهد؟
همه طبقات جامعه درگیر این موضوع هستند، اما هرکدام به نحو و طریق خاصی به آن مبتلا است. نحوۀ درگیری طبقات مختلف جامعه با موضوع سقط جنین بدین شرح است:
الف- طبقات پایین جامعه؛ در این گروه، مشکلات اقتصادی و نبود امکانات بهداشتی از عوامل اصلی سقط جنین هستند و عامل دیگر،دسترسی محدود به خدمات بهداشت باروری و پیشگیری از بارداری ناخواسته در این طبقه شایع است.
ب- طبقات متوسط جامعه؛ فشار مالی و نگرانی از تأمین آینده فرزندان، این طبقه را به سمت تصمیم‌گیری در خصوص سقط سوق می‌دهد و دسترسی به خدمات پزشکی غیرقانونی در این طبقه بیشتر مشاهده می‌شود.
ج- طبقات بالای جامعه؛ در این گروه، سقط جنین عمدتاً دلایل فرهنگی و سبک زندگی دارد، همچون برنامه‌ریزی دقیق برای تعداد فرزندان یا نگرانی از تغییرات اجتماعی و جسمانی.

خبر فوری: عوامل اقتصادی و فرهنگی مؤثر بر سقط جنین: کدام عامل دخیل‌تر است؟
مهم ترین عوامل اقتصادی، هزینه‌های بالای زندگی، نبود حمایت‌های مالی کافی، بی‌ثباتی اقتصادی هستند. اگرچه مسائل اقتصادی ممکن است مادران را به سقط جنین تشویق کند، اما تحقیقات در ایران نشان داده است که وقتی مادران به‌خوبی مشاوره دریافت می‌کنند، در بسیاری از موارد از این تصمیم منصرف می‌شوند.
اما عوامل فرهنگی؛ تغییر نگرش به خانواده و فرزندآوری ، کاهش نقش ارزش‌های سنتی ، کمبود آگاهی درباره پیامدهای سقط مهم ترین عوامل فرهنگی موثر بر سقط جنین هستند.
هرچند عوامل فرهنگی تأثیر قابل‌توجهی دارند، شواهد نشان می‌دهد که عوامل اقتصادی نقش اصلی را در تصمیم‌گیری برای سقط جنین ایفا می‌کنند.
خبر فوری: چرا دولت کنترلی بر بازار غیرقانونی سقط جنین ندارد؟
1- ضعف نظارتی؛ نبود سیستم نظارت قوی بر بازار سیاه داروها و فعالیت‌های غیرقانونی مرتبط با سقط جنین که متاسفانه شاهد فروش راحت ان در فضای مجازی ( اینستاگرام) به قیمت 2 میلیون تومان هستیم!!!!
2- عدم شفافیت در نظام توزیع دارو؛ قاچاق و توزیع غیرقانونی داروهای سقط جنین از مرزهای کشور به سهولت انجام می‌شود.
3- چالش‌های فضای مجازی؛ فروش گسترده داروهای سقط جنین از طریق اینترنت، ردیابی و برخورد قانونی را دشوار کرده است.
خبر فوری: بیشترین و کمترین آمار سقط جنین در کدام مناطق است؟
بیشترین سقط جنین در شهرهایی همچون تهران، مشهد و شیراز و گیلان قابل مشاهده است.
دلایل آن مواردی است همچون فشار اقتصادی، سبک زندگی مدرن، دسترسی بیشتر به خدمات غیرقانونی.
کمترین مناطق سقط جنین را می‌توان مناطق روستایی و شهرهای کوچک نام برد و دلایل ان هم نگرش‌های سنتی، حمایت اجتماعی قوی‌تر، و محدودیت دسترسی به خدمات غیرقانونی است.
خبر فوری: مهم ترین راهکارهای حمایت از فرزندآوری و کاهش سقط جنین کدام است؟
مهم ترین راهکارها بدین شرح هستند:
1- افزایش مشوق‌های مالی پایدار
2- ارائه خدمات رایگان بهداشت باروری
3- فرهنگ‌سازی و آگاهی‌رسانی درباره پیامدهای سقط
4- ایجاد سیستم‌های حمایتی برای زنان باردار در شرایط بحرانی
خبر فوری: راهکارهای قانونی جلوگیری از سقط جنین کدام هستند؟
1- تشدید مجازات برای توزیع‌کنندگان داروهای سقط.
2- نظارت بر مرزها و واردات غیرقانونی داروها.
3- ارائه حمایت‌های حقوقی و اجتماعی به مادران باردار.
خبر فوری: آیا دولت در پیشبرد طرح جوانی جمعیت موفق بوده است؟
دولت در این زمینه با چالش‌های بسیاری مواجه بوده و تاکنون نتوانسته به اهداف موردنظر دست یابد. موانع اصلی عبارت‌اند از: نبود بودجه کافی، ضعف در اجرای قوانین، مقاومت‌های فرهنگی و اجتماعی.
خبر فوری: پیش‌بینی شما از روند سقط جنین در آینده چیست؟
در صورت ادامه شرایط کنونی، کاهش نرخ زاد و ولد تشدید می‌شود و این یک زنگ خطر بزرگ برای ایران عزیزمان تا 10 سال اینده است. ما احتمالا شاهد افزایش سقط جنین خواهیم بود و بحران جمعیتی کشور محتمل است.
مهم ترین راهکارهای علمی برای جلوگیری از روند فزاینده سقط جنین بدین شرح است:
1- تدوین سیاست‌های مالی بلندمدت برای حمایت از خانواده‌ها.
2- تقویت نظارت بر بازار سیاه داروهای سقط جنین.
3- افزایش آگاهی عمومی از پیامدهای سقط.
4- گسترش دسترسی به خدمات بهداشت باروری و پیشگیری از بارداری ناخواسته.
5- ایجاد نظام حمایتی برای مادران در شرایط بحران‌های اقتصادی و اجتماعی.
در تمام دنیا برای مدیریت پدیده‌ سقط‌ جنین سیاست‌گذاری و قانونگذاری صورت گرفته و در ایران هم این مساله در حال انجام است. با اجرای قانون جوانی جمعیت مقرر شده که موضوع پدیده‌ی سقط به روش‌های مختلف مدیریت شود که اثر آن طی 4 تا 5 سال آینده دیده می‌شود. در این باره ظرفیت گروه‌های مردمی و تشکل‌های مردم‌نهاد بسیار مهم است. آنها می‌توانند چهره به چهره موضوع سقط را از ابعاد دینی، روانشناسی فرهنگی، اجتماعی و خانوادگی تبیین کنند. نهادهای ترویجی و تبلیغی هم وظایف سنگینی دارند.
خبر فوری: مهم ترین تأثیر سقط جنین بر بحران های اجتماعی به خصوص در نسل زد ( Z ) چیست؟
نسل زد در ایران با چالش‌های متعددی روبه‌روست که بحران سقط جنین نیز یکی از آن‌هاست. این بحران تأثیرات مستقیم و غیرمستقیمی بر این نسل دارد:
1- تغییر نگرش به فرزندآوری؛ نسل زد به‌طور کلی نگرش متفاوتی به فرزندآوری دارد. فشارهای اقتصادی و اجتماعی این نسل را به سمت کاهش تعداد فرزندان یا حتی بی‌فرزندی سوق داده است. تجربه اطرافیان یا آگاهی از موارد سقط جنین، می‌تواند این نگرش را تقویت کند.
2- تأثیر بر هویت فرهنگی؛ سقط جنین در نسل زد می‌تواند به تغییر ارزش‌های سنتی خانواده‌محور در ایران منجر شود. این نسل، به دلیل دسترسی بیشتر به اطلاعات و تأثیرپذیری از فرهنگ‌های خارجی، ممکن است ارزش‌های متفاوتی نسبت به نسل‌های پیشین در زمینه خانواده و باروری داشته باشد.
3-افزایش اضطراب و فشار روانی؛ آگاهی از پیامدهای سقط جنین، همراه با فشارهای اجتماعی و فرهنگی، می‌تواند سطح اضطراب و استرس در میان زنان جوان این نسل را افزایش دهد.
4- نقش‌آفرینی در آینده جمعیتی ایران؛ نسل زد به‌عنوان نسل جوان و فعال کنونی، نقش کلیدی در شکل‌دهی به آینده جمعیتی ایران دارد. گرایش این نسل به فرزندآوری یا سقط جنین، مستقیماً بر ساختار جمعیتی و پایداری اقتصادی و اجتماعی کشور تأثیر می‌گذارد.