آریا بانو - معاون پرستاری وزارت بهداشت گفت: اگرچه تعداد پرستار دانش‌آموخته در کشور مطلوب است اما از نظر پراکندگی جغرافیایی شرایط مطلوبی نداریم. استان‌های بوشهر، هرمزگان، تهران و خوزستان و سیستان و بلوچستان به شدت کمبود نیرو دارند.
به اذعان مسوولان، نظام سلامت کشور با کمبود بیش از 100 هزار پرستار روبروست؛ به طوری که استاندارد جهانی پوشش پرستاری در کشور رعایت نشده و نسبت پرستار به تخت فعال در کشور کمتر از نصف میانگین جهانی است…
همچنین به گفته دست‌اندرکاران سلامت کشور، افزایش سن پرستاران از یک سو و مهاجرت نیروهای باتجربه و همچنین جوان‌ترها از سوی دیگر، زنگ خطری برای آینده نظام پرستاری کشور است. این در شرایطی است که فشار کاری بالا و شیفت‌های فشرده در سایه کمبود نیرو و همچنین میزان پرداخت‌ها موجب فرسودگی شغلی و کاهش انگیزه در میان پرستاران شده است.
بر همین اساس عبادی – معاون پرستاری وزارت بهداشت نیز بر لزوم بازنگری در نظام پرداخت و عدالت مزدی تاکید دارد و می‌گوید که در برخی مواردکارانه و مزایای پرداختی به پرستاران با حجم و سختی کار آنان تناسب ندارد و این مسأله باید به‌طور جدی اصلاح شود.
عبادی همچنین افزایش بودجه پرستاری، استخدام سالانه نیروهای جدید، بهبود شرایط کاری و ارتقای منزلت اجتماعی پرستاران و همچنین مباحثی نظیر معافیت مالیاتی، نگهداشت، بورسیه پرستاران و اسکان آن‌ها در سال پیش رو را خواستار شده و تاکید می‌کند که بدون تقویت جایگاه پرستاران، دستیابی به نظام سلامت کارآمد و پایدار ممکن نخواهد بود.
همزمان با روز پرستار، چالش‌ها، فرصت‌ها و درخواست‌های جامعه پرستاری را با عباس عبادی – معاون پرستاری به گفت‌وگو نشستیم که در پی می‌خوانید:
تعداد پرستاران شاغل در مراکز درمانی کشور
عباس عبادی به مناسبت هفته پرستار در گفت‌وگویی تفصیلی، درباره پرستاران شاغل در نظام سلامت کشور اظهار کرد: جامعه آماری تمام پرستاران شاغل در مراکز درمانی کشور را در یک سامانه و داشبورد مدیریتی با جزئیات در اختیار داریم. آمار و ارقام شاغلان گروه پرستاری که شامل اتاق عمل، هوشبری، کمک‌پرستار و پرستاران می‌شود، بیانگر این است که بیش 215هزار نفر در مراکز دولتی و خصوصی خدمت ارائه می‌دهند. همچنین گروهی از پرستاران نیز در حوزه خدمات پرستاری در منزل فعالیت می‌کنند و تعداد مراکز پرستاری در منزل نیز بیش از 1600 مورد است.
او با بیان اینکه سازمان نظام پرستاری 290هزار عضو دارد، افزود: به طور قطع، تعدادی از اعضای سازمان نظام پرستاری بازنشسته شده‌اند و به همین دلیل مشمول آمار معاونت پرستاری وزارت بهداشت نمی‌شوند. پرستاران، حدود 145هزار نفر از جامعه 215هزار نفری گروه پرستاری شاغل در مراکز درمانی کشور را تشکیل می‌دهند. سهم گروه اتاق عمل و هوشبری از گروه پرستاری کشور به ترتیب 22هزار و 16تا 17هزار نفر است. کمک‌پرستاران و بهیاران نیز سایر این گروه شغلی را تشکیل می‌دهند.
نسبت پرستار به تخت در ایران و کشورهای جهان
معاون پرستاری وزارت بهداشت درباره نسبت پرستار به تخت در مراکز درمانی کشور گفت: نسبت پرستار به تخت در شرایط خوبی قرار ندارد. در حال حاضر، آمار وارقام بیانگر این است که نسبت پرستار به تخت بیمارستانی در کشور حدود 0.9 تا 0.95 و این نسبت برای گروه پرستاری نیز 1.2 است؛ این درحالیست که استاندارد وزارت بهداشت 1.8 است. نسبت پرستار به تخت بیمارستانی در تمام کشورهای جهان یکسان نیست؛ به طور مثال، انگلستان این نسبت را 4 و ژاپن نیز این عدد را بسیار بالا درنظر گرفته‌اند.
شیفت‌های فشرده و فرسودگی شغلی جدی پرستاران / درخواست استخدام، معافیت مالیاتی و بهبود شرایط شغلی
متضرر شدن مردم از چالش‌های حرفه پرستاری
عبادی با بیان اینکه نسبت پرستار به تخت‌های بیمارستانی کشور در مقایسه با میانگین جهانی پایین‌تر است، افزود: چنین شرایطی سبب شده که پرستاران شاغل بیش از توان و وظیفه‌ای که برعهده دارند، خدمات ارائه دهند. ارائه خدمات بیش از توان و وظیفه سبب فرسودگی شغلی زودتر می‌شود. هنگامی که پرستاران 2 تا 3 برابر وظیفه محوله خدمات ارائه دهند، به احتمال فراوان، بخشی از خدمات مورد غفلت قرار می‌گیرد و مردم در چنین شرایطی متضرر می‌شوند و نمی‌توانند خدمات باکیفیت دریافت کنند.
اینطور نباید تصور کرد که مردم فقط به دلیل مورد غفلت قرارگرفتن خدمات آسیب می‌بینند، بلکه به واسطه فرسودگی شغلی پرستاران نیز آسیب می‌بینند. پرستاران به دلیل فشار کاری و فرسودگی، به ترک شغل و مهاجرت روی می‌آورند؛ به دلیل اینکه هزینه تربیت نیروی انسانی از محل بودجه عمومی و مالیات مردم تامین شده، بازهم مردم متضرر می‌شوند.
ضعف در جذب و نگهداشت نیروی انسانی
او درباره نیروی پرستاری مورد نیاز سیستم بهداشتی و درمانی کشور اظهار کرد: هنگامی که از نسبت پرستار به تخت بیمارستانی سخن به میان می‌آید موضوع کمبود پرستار نمایان می‌شود. من بر این باور هستم که وزارت بهداشت در حوزه «آموزش» نسبت به «جذب و نگهداشت» عملکرد بهتری دارد. آخرین آزمون استخدامی وزارت بهداشت در 27 شهریور ماه سال جاری برگزار شد و تعداد متقاضیان کل کشور حدود 2.5 برابر ظرفیت آزمون استخدامی بود. اما شرایط برخی شهرها مانند تهران شرایط متفاوتی بود، به نحوی که تعداد متقاضی کمتری از سهمیه تخصیص یافته داشتند.
وفور نیروی تربیت‌شده پرستار در کشور/ وضعیت بحرانی پرستار در برخی استان‌ها
وی با بیان اینکه پرستار تربیت‌شده به میزان کافی در اختیار داریم، تصریح کرد: اگرچه تعداد پرستار دانش‌آموخته در کشور مطلوب است اما از نظر پراکندگی جغرافیایی شرایط مطلوبی نداریم. به عنوان مثال سیستم بهداشتی و درمانی کشور با انباشت نیرو در غرب کشور مواجه است؛ در حالی که استان‌های بوشهر، هرمزگان، تهران و خوزستان و سیستان و بلوچستان به شدت کمبود نیرو دارند. نسبت پرستار به تخت در برخی استان‌های کشور از میانگین کشوری پایین‌تر است؛ به طور مثال، نسبت پرستار به تخت‌های بیمارستانی استان خوزستان 0.6، برخی مناطق استان سیستان‌وبلوچستان 0.5 و استان بوشهر نیز 0.7 است.
نظام پرداخت و ترک خدمت پرستاری!
عبادی ادامه داد: اگر قانون‌گذار یا نهادهای خارج از وزارت بهداشت در نظر دارند به وزارت بهداشت کمک‌کنند، می‌بایست برای افزایش ظرفیت رشته پرستاری فشار وارد نکنند؛ بلکه می‌بایست در ارتباط با جذب و موضوع مهم‌تر از جذب یعنی نگهداشت نیروی انسانی فشار وارد کنند. گاهی‌اوقات، موفق به جذب حداقلی نیرو می‌شویم اما به دلیل اینکه نظام پرداخت کشور یک نظام متعادل نیست، برخی همکاران پرستاران یک تا دو سال پس از جذب، ترک خدمت می‌کنند. معیشت، نقش مهمی در زمینه نگهداشت پرستاران مهمی دارد. همچنین زنان، بخش بزرگی از گروه پرستاری را تشکیل می‌دهند؛ این احتمال وجود دارد که به واسطه ازدواج و فرزندآوری نتوانند میان نقش خود در خانواده و شغلی که دارند، توازن ایجاد کنند و به همین دلیل نسبت به ترک خدمت اقدام می‌کنند.
بورسیه پرستاری، راهکاری برای رفع کمبود پرستار
عبادی در پاسخ به پرسش «وزارت بهداشت برای توزیع عادلانه نیروی پرستاری در کشور و تحقق عدالت در سلامت چه برنامه‌هایی دارد؟» تصریح کرد: وزارت بهداشت به منظور ایجاد تعادل نیروی پرستاری در استان‌های کم‌برخوردار و تهران به جذب دانشجوی پرستاری بورسیه از سال گذشته اقدام کرده‌ایم. به طور مثال، دانشگاه فرهنگیان و بخشی از نیروهای مسلح نسبت به بورسیه کردن دانشجویان خود از بدو شروع تحصیلات عالیه اقدام می‌کنند و دانشجویان نیز متعهد می‌شوند که به محل خدمت مشخص شده، مراجعه کنند. بورسیه دانشجویان می‌تواند یک الگو برای جبران کمبود نیروی پرستار در یک منطقه خاص باشد.
ضرورت بازنگری بورسیه دانشجویان پرستاری
وی با بیان اینکه آیین‌نامه جذب دانشجوی بورسیه در اسفند 1402 نوشته شده، توضیح داد: مشکلات و مسائل در زمینه جذب دانشجوی بورسیه وجود دارد که در زمان تنظیم و نگارش آیین‌نامه پیش‌بینی نشده بود. رئیس‌جمهور در ارتباط با تشکیل یک کارگروه دستور داد و موضوع بورسیه دانشجویان پرستاری در این کارگروه مطرح شد. نامه‌ای خطاب به رئیس‌جمهور خواهیم نوشت و امیدوارم که این موضع به شکل ویژه در کانون توجه قرار گیرد تا مشکل کشور و دانشگاه‌های علوم‌پزشکی در راستای نیروی پرستاری برطرف شود.
فشار کاری؛ چالش اختصاصی حرفه پرستاری/ کم‌فروشی به دلیل فشار کاری
عبادی درباره مشکل اصلی پرستاران توضیح داد: مسائلی که در ارتباط با پرستاران مطرح می‌شود، مختص آن‌ها نیست بلکه به واسطه مطرح شدن آن در رسانه‌ها اینطور به نظر می‌رسد که مشکل اختصاصی پرستاران است. پرستاران، فشار شغلی بسیار زیادی را متحمل می‌شوند و برای خروج از این فشار کاری به ترک خدمت یا کم‌فروشی روی می‌آورند که البته میزان کم‌فروشی نسبت به ترک خدمت بیشتر است.
او درباره پیامدهای ترک موقعیت شغلی اظهار کرد: هنگامی که پرستاران نسبت به ترک موقعیت شغلی خود اقدام می‌کنند، مردم و اقتصاد سلامت متضرر می‌شوند. اگر یک بیمار به دلیل ابتلا به یک بیماری می‌بایست دو روز در بیمارستان بستری شود، مدت‌زمان بستری به دلیل کاهش کیفیت خدمات افزایش می‌یابد. افزایش مدت‌زمان بستری در بیمارستان نه تنها هزینه بیشتری به وزارت بهداشت و مراکز درمانی تحمیل می‌کند، بلکه سبب افزایش پرداخت از جیب مردم می‌شود. اگر هزینه‌هایی از این دست را در زمینه نگهداشت نیروی پرستاری به‌کار گیریم، بسیاری از مسائل و مشکلات حل می‌شود.
وضعیت پرداختی‌های پرستاران در ایران و سایر کشورها
معاون پرستاری وزارت بهداشت با بیان اینکه به صورت متمرکز برای تمام مسائل تصمیم‌سازی می‌شود، تصریح کرد: واژه «نظام هماهنگ پرداخت» به بهانه عدالت در نظام پرداخت کشور مطرح شد و چنین مساله‌ای سبب شده که برخی مشاغل کمتر دیده‌شوند. سختی کار پرستاران فقط مختص پرستاران ایرانی نیست و در تمام کشورهای جهان وجود دارد.
اگرچه کشورهایی مانند انگلستان و ژاپن از منظر نیروی انسانی نسبت به کشور ما شرایط بسیار بهتری دارند اما بازهم پرستاری در این کشورها جزو مشاغل سخت و زیان‌آور به حساب می‌آید و تفاوت پرداخت‌های پرستاران با رده‌های بالاتر به 2 برابر نمی‌رسد و متاسفانه، بالانس و تعادل در نظام پرداخت کشور ما وجود ندارد. اگر نگران مردم، نظام سلامت و اقتصاد سلامت هستیم، می‌بایست به حوزه پرستاری توجه کنیم.
لزوم ایجاد تعادل میان سختی کار و دریافتی پرستاران
وی با بیان اینکه توجه می‌بایست به شکل «عاطفی_معنوی» و «مالی» باشد، خاطرنشان کرد: توجه عاطفی و معنوی به پرستاران خوب است؛ به نحوی که توجه بزرگان دینی، مقام معظم رهبری و رئیس‌جمهور در مراسم بزرگداشت مقام پرستار کم‌نظیر است و شاید بتوان گفت کمتر در مورد حرفه‌های دیگر این چنین با محبت و ملاطفت صحبت شده باشد.
حضرت رسول فرموده‌اند که مراقبت از یک بیمار معادل 70 سال عبادت است که نشان از نگاه آسمانی به این شغل دارد. اگر خواهان نگاه زمینی به شغل پرستاری هستیم، می‌بایست میان سختی کار و دریافتی پرستاران، تعادل ایجاد کنیم. اغلب گلایه‌های پرستاران به دلیل‌عدم تعادل و توازن میان سختی کاری و دریافتی‌ها است. اگر میان سختی کار و دریافتی پرستاران تعادل ایجاد نشود، ممکن است پرستاران راه و مسیر خود را تغییر داده و در مسیر ترک خدمت یا مهاجرت قرار می‌گیرند.
وضعیت بخش‌های بیمارستانی کشور در حوزه پرستار
عبادی در پاسخ به پرسش «کمبود پرستار در کدام بخش‌ها حادتر است؟» گفت: بررسی‌ها بیانگر این است که در بخش‌های مراقبت ویژه «ICU» به استاندارد مدنظر نسبت پرستار به تخت تقریبا نزدیک‌تر هستیم. استاندارد جهانی نسبت پرستار به تخت در بخش مراقبت‌های ویژه یک به یک یا یک به دو است و در کشور نیز یک به دو و در نهایت یک به سه است.
همچنین استاندارد جهانی نسبت پرستار به تخت در بخش‌های جراحی یک به چهار تا یک به شش است اما این میزان در کشور ما یک به هشت تا یک به 12 است. براساس این آمار و ارقام می‌توان گفت که تمام بخش‌های بیمارستانی کشور به جز بخش مراقبت‌های ویژه از نظر نیروی پرستاری در شرایط نامناسبی قرار دارند. اگر تصمیم بر جذب و تربیت نیرو است، می‌بایست به این نکته توجه کنیم که در تمام بخش‌ها دچار کمبود هستیم.
ادغام آموزش و ارائه خدمات
او در پاسخ به پرسش «ادغام آموزش و ارائه خدمات با یکدیگر همواره جزو دستاوردهای وزارت بهداشت قلمداد می‌شود اما با توجه به عملکرد این وزارتخانه در زمینه تربیت، جذب و نگهداشت نیروی پرستاری می‌توان گفت که یک خلاء در این زمینه در ارتباط با پرستاری وجود دارد. چرا چنین شرایطی برای پرستاری ایجاد شده؟» گفت: آموزش و ارائه خدمات در سال 1365 با یکدیگر ادغام شد؛ چرا که کشور در زمینه پزشکی و به شکل خاص در دیگر گروه‌ها بسیار کمبود داشت.
در آن بازه زمانی، دو بیمارستان در کشور فعالیت می‌کردند؛ به نحوی که بیمارستان‌های آموزشی تحت نظر وزارت علوم و بیمارستان‌های درمانی نیز زیر نظر وزارت بهداری بودند. کشور به منظور جبران نیروی مورد نیاز کشور از پزشکان خارجی بهره می‌گرفت و پیش از انقلاب نیز از ظرفیت پرستاران خارجی استفاده می‌کردیم. حاکمیت وقت بر این باور بود که ادغام آموزش و ارائه خدمات می‌تواند به جبران کمبود نیروی سلامت کمک کند و از ظرفیت بیمارستان‌های درمانی نیز می‌توان برای تربیت نیروی متخصص به میزان کافی استفاده کرد.
وی ادامه داد: پیش از ادغام آموزش و ارائه خدمات، آموزش پرستاری در مدارس عالی پرستاری انجام می‌شد. من بر این باور هستم که ورود پرستاری به فضای آکادمیک و تابعیت اعضای مدرسین پرستاری از قوانین اعضای هیات‌علمی، رشد و جهشی علمی قلمداد می‌شود. میزان رشد تولیدات علمی و پژوهشی گروه پرستاری کشور نسبت به کشورهای همسایه و قبل از ادغام آموزش و ارائه خدمات بسیار افزایش یافته است و از این منظر می‌توان گفت که ادغام آموزش و ارائه خدمات یک کار ارزشمند است.
طرح خودگردانی مراکز درمانی و ایجاد شکاف درآمدی
معاون پرستاری وزارت بهداشت با بیان اینکه طرح خودگردانی بیمارستان‌ها در دهه 70 اجرا شد، توضیح داد: هدف از اجرای طرح خودگردانی بیمارستان‌ها این بود که از ظرفیت خالی بیمارستان‌ها برای کاهش صف انتظار مردم استفاده کنیم. به نحوی که پزشکان را تشویق کنیم به جای حضور در بخش خصوصی در بخش دولتی بمانند و نگاه کارمندی نداشته باشند اما از ظرفیت بخش‌ها بیشتر استفاده شود.
نظام پرداخت به‌کارانه تبدیل شد و ایجاد شکاف میان اعضای گروه‌های نظام سلامت کم‌کم شکل گرفت. متاسفانه، این شکاف با گذر زمان بیشتر شد؛ شرایط به نحوی بود که یک بخش بسیار مورد توجه قرار گرفت اما این نگاه را به تناسب برای سایر بخش‌ها در نظر نگرفتند. چنین مسائلی سبب شده که پرستاران که بخش عمده‌ای از نظام سلامت را تشکیل می‌دهند، احساس عدالت نکنند.
افزایش نرخ تورم و بی‌تاثیر شدن رشد تعرفه‌ها
وی با بیان اینکه «عدالت درک‌شده» در مدیریت مطرح است، گفت: براساس این مولفه، نیروی انسانی معتقد است که دریافتی آن‌ها با حجم کار و شدت سختی کار آن‌ها مناسب نیست و شکاف وجود دارد. متاسفانه، شکاف میان سختی کار و دریافتی پرستاران روز به روز بیشتر شده است. علل متعددی درباره چرایی ایجاد شکاف میان سختی کار و دریافتی پرستاران مطرح می‌شود و همواره از «تعارض منافع» سخن به میان می‌آید که موضوعی قابل تایید است.
پس از اجرای قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری تلاش شد که شکاف میان دریافتی پرستاران و سختی کار آن‌ها برطرف شود اما رشد نرخ تورم به نحوی بود که رشد قابل قبول تعرفه‌های پرستاری هم نتوانست شکاف ایجاد شده را جبران کند.
توسعه مدارس بهیاری، راهکاری قدیمی برای مسائل قدیمی
عبادی درباره توسعه مدارس بهیاری و نقش این مولفه در رفع چالش کمبود پرستار اظهار کرد: روش‌های گذشته، نسخه مناسبی برای حل مشکلات امروز نیستند و مشکلات امروز را نمی‌توان با راهکارهای قدیمی پاسخ داد. به طور مثال، در یک بازه زمانی به منظور افزایش شاخص‌های بهداشتی کشور از بومیان روستاها بهره گرفتند و بنابراین افرادی که تحصیلات حداقلی داشتند با عنوان «بهورز» تربیت شدند.
این اقدام و سیاست مدبرانه، سبب رشد شاخص‌های نظام سلامت در کشور شد؛ اگرچه این روش سبب ارتقای شاخص‌های نظام سلامت شد اما این پرسش را که «آیا این روش در هزار چهاردهم پاسخگو است؟» را مطرح می‌کنم. دهه 60، کشور با کمبود پزشک عمومی و متخصص مواجه بود و نیاز نظام سلامت را با پزشکان هندی، فلیپینی، بنگلادشی و پاکستانی تامین می‌کردیم و بر این اساس به بهورز نیاز داشتیم.
همچنین به دلیل اینکه پرورش پرستار به میزان کافی نبود، ناچار بودیم که پرستاران را از مقطع دبیرستان تربیت کنیم و آن‌ها را خیلی زود وارد بازار کار کنیم؛ به همین دلیل مدارس بهیاری تاسیس شد. بررسی‌ها بیانگر این است که تعداد مدارس بهیاری در یک بازه زمانی از تعداد دانشکده‌های پرستاری بیشتر بود.
ضرورت حضور تیم درمان حرفه‌ای در کنار پزشکان
وی ادامه داد: گفته می‌شود که پزشکی کشور پیشرفت کرده و رشته‌های تخصصی، انواع فوق‌تخصصی و فلوشیپ‌ها در دسترس است؛ به طور قطع، تیمی که در روند درمان در کنار پزشکان حضور دارند، می‌بایست از دانش و مهارت کافی برخوردار باشند. بنابراین، اگر استراتژی ارائه خدمات درمانی و بالینی تغییر کرده استفاده از روش‌ها و تکنولوژی‌های پیشرفته را در کانون توجه قرار داده‌ایم، نمی‌توانیم از مدل‌های دهه 50 و 60 برای تربیت نیروی انسانی استفاده کنیم.
استفاده از مدل بهورز در یک بازه زمانی اثربخش بود، اما این روزها پاسخگوی نیازها نیست. من بر این باور هستم، بهورزان می‌توانند بار عمده بهداشت کشور را به دوش کشند، اگر سکان هدایت وزارت بهداشت را دست داشتم، در حوزه بهورزی سرمایه‌گذاری بیشتری می‌کردم. منظور از بهورزان، افرادی هستند که کار آن‌ها اصلاح سبک زندگی است و بنابراین در حوزه نیروی انسانی مردم‌پایه برای پیشگیری از بیماری‌ها سرمایه‌گذاری می‌کردم.
وضعیت پذیرش دانشکده‌های پرستاری
او با بیان اینکه 220 دانشکده پرستاری در کشور فعالیت می‌کنند، تصریح کرد: آمار و ارقام بیانگر این است که 13هزار و 500 نفر برای رشته پرستاری طی سال گذشته در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کشور پذیرش شدند و تعداد دانشجویان گروه پرستاری با احتساب رشته‌های اتاق‌عمل و هوشبری به حدود 18هزار نفر رسید. این در حالی است که ظرفیت رشته پرستاری در یک بازه زمانی حدود 3هزار نفر بود و به طور قطع میزان پذیرش رشته پرستاری در سال جاری نسبت به سال گذشته بیشتر است. هنگامی که آمار و ارقام پذیرش رشته پرستاری را بررسی می‌کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که تاسیس دبیرستان‌های بهیاری که در نهایت سالی 500 نفر تربیت می‌کنند، بی‌فایده است.
بهیاران دیگر جذب نمی‌شوند
عبادی با بیان اینکه امکان جذب دانش‌آموختگان دبیرستان‌های بهیاری در سیستم بهداشتی و درمانی کشور وجود ندارد، گفت: هنگامی که یک کارشناس پرستاری دانش‌آموخته می‌شود، می‌بایست تعهد طرح نیروی انسانی را سپری کند؛ اما چنین موضوعی برای دانش‌آموختگان بهیاری درنظر گرفته نشده است. همچنین به دلیل اینکه تمام انسان‌ها میل به رشد دارند، دانش‌آموختگان بهیاری در کنکور شرکت می‌کنند و مدرک کارشناس پرستاری می‌گیرند. هنگامی که می‌توان یک مسیر را طی 4 سال سپری کرد، هیچ لزومی وجود ندارد که این مسیر را به مسیر 7ساله تبدیل کرد.
معاون پرستاری وزارت بهداشت افزود: دانش‌آموختگان دبیرستان‌های بهیاری که چندین سال است بیکار هستد، کمپین و پویشی را با هدف تعطیلی مدارس بهیاری ایجاد کرده‌اند. تلاش می‌کنیم که حداقل از رشد مدارس بهیاری جلوگیری شود و از ظرفیت نیروی بهیاری برای مناطق کم‌برخوردار کشور استفاده کنیم. همچنین با رشد تحصیلی بهورزان درنظر داریم نیاز یک منطقه را پوشش دهیم. به طور قطع، با رشد تکنولوژی و رشته‌های تخصصی، تربیت بهورزان هیچ ضرورتی ندارد اما باید بدانیم که بخشی از کار بیماران بر زمین مانده و این نیاز را می‌بایست جبران کنیم. در گذشته، کارهای بر زمین مانده با استفاده از ظرفیت نیروی «کمک پرستار» پوشش داده می‌شد که توفیقات و چالش‌هایی به همراه داشته است.
آیا پرستاران زیاده‌خواه هستند؟
وی درباره چرایی و علل کمبود پرستار در کشور توضیح داد: به دلیل اینکه ضعف در استخدام و نگهداشت داریم با چنین مسائلی مواجه هستیم. همچنین به دلیل اینکه افرادی که شرح وظایف و حقوق پرستاران را تعریف می‌کنند، درکی از سختی کار پرستاران ندارند. بروز چنین مسائلی شاید با سیاستگذاران حوزه پرستاری و همچنین رسانه‌هایی باشد که با خیرخواهی به پای کار آمده‌اند اما این موضوع سبب بزرگنمایی مشکلات شده است.
برخی سیاستگذاران، پرستاران را در مجامع خصوصی گروهی زیاده‌خواه تلقی می‌کنند اما در مجامع عمومی چنین اظهارنظرهایی نمی‌کنند. بخشی از تقصیرات برای تصمیم‌گیران است که البته خود من هم عضوی از این گروه هستم؛ ما برای حل یک مشکل گام برمی‌داریم اما هنگامی که یک طرح هنوز به دستاورد تبدیل نشده آن را در رسانه‌ها مطرح می‌کنیم. وقتی چنین مسائلی در رسانه‌ها مطرح می‌شود که یک امتیاز را برای پرستاران درنظر گرفته‌اند، مردم تصور می‌کنند که آن امتیاز لحاظ شده است. متاسفانه، چنین مسائلی سبب شده که تصویر پرستاری در اذهان مردم مخدوش شود.
چند درخواست از نمایندگان مجلس
او با بیان اینکه مردم همواره قدردان پرستاران هستند، تصریح کرد: من از نمایندگان مجلس شورای اسلامی که مردم را نمایندگی می‌کنند، درخواست می‌کنم که به حوزه پرستاری توجه کنند. توجه به پرستاری به معنای توجه به مردم است و بی‌توجهی به پرستاری نیز به معنای بی‌توجهی به سلامت مردم است. من از نمایندگان مجلس درخواست می‌کنم که درخواست‌های پرستاری در قوانین و اعتبارت لحاظ شود. برخی اقشار نظام سلامت از معافیت پلکانی مالیات برخوردار هستند اما این معافیت برای سایر گروه‌های نظام سلامت وجود ندارد و همچنین از نمایندگان مجلس می‌خواهم که موضوع بورسیه پرستاری و ردیف‌های شغلی به یک الزام تبدیل شود.
همچنین از نماینگدان مجلس می‌خواهم هزینه‌ای که برای تربیت نیروی انسانی لحاظ می‌شود برای نگهداشت نیروی انسانی هزینه شود. متاسفانه، جاذبه شغلی در شهر تهران و مناطق کم‌برخوردار وجود ندارد؛ به نحوی که یک پرستار شاغل در شهر تهران می‌بایست 90 درصد درآمد خود را صرف اسکان کند و از نماینگدان مجلس می‌خواهم که به اسکان پرستاران به شکل عام یا خاص توجه کنند.
اهمیت معافیت مالیاتی و موضوع اسکان پرستاران
معاون وزیر بهداشت ادامه داد: من از نمایندگان مجلس می‌خواهم که به معافیت مالیاتی، نگهداشت، بورسیه پرستاران و اسکان آن‌ها در سال پیش‌رو توجه کنند. اگر چنین مسالی در کانون توجه قرار گیرد، شاهد اتفاق‌های خوبی در حوزه پرستاری خواهیم بود. کشور در مسیر سالمندی جمعیت قرار دارد و ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر رو به افزایش است. بنابراین در حال حاضر در نقطه جوش قرار داریم و اگر از این فرصت استفاده نکنیم، به زودی طی سال‌های آینده وا مصیبت‌ها خواهیم گفت و می‌گوییم که چرا دیروز به فکر امروز نبوده‌ایم.
وی با بیان اینکه 27 سال سابقه حضور در بالین را دارم و از سختی کار بالین آگاه هستم، افزود: معافیت مالیاتی برای حفظ و نگهداشت نیروی نخبه یک کار ارزشمند است؛ چرا که به پژوهشگران، پزشکان و اساتید دانشگاه نیاز داریم و نباید از آن‌ها غافل شویم. نیاز بیمارستان‌ها به پرستاران یک نیاز همیشگی است؛ شرایط به نحوی است که اگر یک گروه شغلی یک روز در بیمارستان‌ها حاضر نشود، پرستاران می‌توانند خدمات آن‌ها را ارائه دهند. این در حالی است که اگر تمام گروه‌ها در بیمارستان حضور داشته باشند اما پرستاران حضور نداشته باشند، بیمارستان قادر به ارایه خدمت نخواهد بود. به طور مثال، ضمن احترام به تمام صنوف شاغل در مراکز درمانی باید گفت نقش پرستاری به قدری مهم است که غیبت آن‌ها سبب توقف ارائه خدمات می‌شود.
وضعیت دریافتی پرستاران در مقایسه با سایر گروه‌های پزشکی
معاون وزیر بهداشت درباره اختلاف دریافتی پرستاران با سایر گروه‌های نظام سلامت سلامت توضیح داد: میزان دریافتی اقشار نظام سلامت تا حدودی به یکدیگر نزدیک است؛ دریافتی همکاران پاراکلینیک، پیراپزشکی، گروه مامایی و گروه بهداشت به یکدیگر نزدیک است و اگر اختلافی وجود داشته باشد، اختلاف بارزی نیست.
پس از اجرای نظام خودگردانی مراکز درمانی در دهه 70، شکاف دریافتی ایجاد شد. سیاستگذاران نظام سلامت که پزشکان بودند، باور داشتند که پزشکان چرخ نظام سلامت را به حرکت در می‌آورند و اگر در کانون توجه قرار گیرند، تمام چرخ‌های نظام سلامت به حرکت درمی‌آید. این دیدگاه می‌توانست درست باشد ولی تمام گروه‌ها و به حرکت درآمدن آن‌ها می‌بایست به طور همزمان در کانون توجه قرار می‌گرفت اما چنین موضوعی صورت نگرفت و سبب ایجاد یک شکاف شد و همچنان وجود دارد.
وی ادامه داد: فاصله پرداختی‌ها در کشورهایی که به عنوان الگو قرارداده‌ایم، به طور معمول بیش از 2 برابر نیست یا حداکثر بیش از 2.5 برابر نیست. متاسفانه موارد نادری وجود دارد که اختلاف در دریافتی‌ها بیش از ده‌ها برابر است.
تعرفه‌ها و خواسته‌های پرستاران
عبادی با اشاره به دیدگاه‌ها و انتقادها درباره تعرفه‌های پرستاری گفت: پرستاران بر این باور هستند که تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری مشابه تعرفه‌گذاری خدمات پزشکی است و همچنین انتقادهایی نسبت به پایه ریالی خدمات پرستاری دارند و من در این راستا یعنی قیمت پایه خدمات پرستاری با آن‌ها موافق هستم. بودجه تخصیص یافته خدمات پرستاری در سال 1401 بسیار محدود بود و با فشارهای فراوانی در اواخر اسفند ماه تخصیص یافت.
بودجه‌ای که در آن بازه زمانی برای خدمات پرستاری در نظر گرفتند، 5هزار میلیارد تومان بود اما تمام این مبلغ تخصیص نیافت. به دلیل اینکه ناچار بودیم که کل بسته‌های خدماتی را برمبنای بودجه تخصیص یافته تعریف کنیم، به ناچار روی به مهندسی معکوس آوردیم و آن را تعدیل کردیم. براساس این شرایط، به عنوان معاون پرستاری وزارت بهداشت 2 راهکار داشتم؛ نخست اینکه زیربار اجرای تعرفه‌های پرستاری نروم که در این صورت امروز این پرسش «چرا تعرفه‌های پرستاری پس از 18 ال اجرا نشده است؟» را مطرح می‌کردید.
معاون وزیر بهداشت ادامه داد: راهکار دوم این بود که تعرفه‌های پرستاری را اجرا کنم و تعرفه‌ها را در گذر زمان اصلاح کنیم. راهکار دوم را به عنوان راه‌حل اجرای تعرفه‌های پرستاری در کشور در نظر گرفتیم. شرایط به نحوی بود که از تمام حمایت‌های معنوی برخوردار بودیم و مقام معظم رهبری نیز از حامیان طرح بودند و همچنین دوران کرونا را پشت سرگذاشته بودیم.
دولت وقت با فشار رهبری معظم مجبور شد نسبت تعرفه اولیه اقدام کند، چرا که طرح تعرفه پرستاری به مدت 14 سال بر زمین مانده بود. هنگامی که دولت سیزدهم مسئولیت اجرای امور را در دست گرفت، فرمایش مقام معظم رهبری درباره تعرفه‌های پرستاری به حجت شرعی تبدیل شد و بنابراین اجرای تعرفه‌های پرستاری آغاز شد اما سطح تعرفه‌ها پایین بود.
وی با بیان اینکه تعرفه‌های پرستاری از سال 1400 تا به امروز به میزان قابل‌توجهی رشد کرده، توضیح داد: اگرچه تعرفه‌ها به میزان چشمگیری رشد کرده اما به دلیل اینکه پایه تعرفه‌های پرستاری ضعیف است، رشد تعرفه‌ها دیده نمی‌شود. من از مجلس و دولت می‌خواهم که نادیده‌انگاری گذشته در ارتباط با تعرفه‌های پرستاری را طی بازه‌زمانی دو تا سه‌ساله افزایش دهند و ارزش نسبی تعرفه‌های پرستاری را افزایش دهند. شرایط به نحوی است که ارائه خدمت داریم اما احیای درآمد نداریم.
او درباره دیدگاه‌های پرستاران درباره تعرفه‌های پرستاری نیز توضیح داد: پرستاران بر این باور هستند که برای تعرفه‌های پرستاری مانند تعرفه‌های پزشکی از الگوی «پرداخت به ازای خدمت» استفاده کنیم. این احتمال وجود که چنین ایده‌ای بسیار آرمانی باشد اما بسیاری از ایده‌ها قابلیت پیاده‌سازی ندارند و این موضوع را به عنوان یک پرستار که سابقه حضور در عرصه بالین را دارد و همچنین به عنوان پژوهشگر و معاون پرستاری وزارت بهداشت مطرح می‌کنم.
در حال حاضر، بخش عمده‌ای از زمان پرستاران به جای حضور بر بالین بیمار برای مراقبت غیرمستقیم صرف می‌شود. اگر بخواهیم تمام خدماتی که برای بیماران ارائه می‌دهیم با جزئیات ثبت کنیم، در وهله نخست، دچار نیاز به خدمات القایی می‌شویم و همچنین این احتمال وجود دارد که زمان چنین کاری را در اختیار نداشته باشیم. بنابراین، از مدل بسته‌های خدمتی که یک الگوی استاندارد جهانی است، استفاده می‌کنیم؛ به طور مثال، محاسبه می‌کنیم که یک بیمار در بخش داخلی به چه خدماتی طی 24 ساعت نیاز دارد، سپس ارزش ریالی برای آن خدمت در نظر می‌گیریم.
عبادی افزود: این مدل، الگوی مناسبی برای محاسبه خدمت است اما به زعم پرستاران که ارزش ریالی خدمت مناسب نیست، موافق هستم. بنابراین تعریف بسته‌های خدمتی می‌تواند یک الگوی خوب باشد؛ مشروط بر اینکه پایه ارزش نسبی افزایش یابد.
آخرین وضعیت بازتوزیع تعرفه‌ها
وی در پاسخ به پرسش «به گفته یکی از اعضای شورای عالی نظام پرستاری، ابلاغ شیوه جدید بازتوزیع تعرفه‌های پرستاری در انتظار امضای وزیر بهداشت است. آخرین وضعیت چگونه است؟» گفت: امور مربوط به این موضوع انجام شده و در انتظار ابلاغ وزیر بهداشت است.
به تازگی، درباره این موضوع با معاون درمان گفت‌وگو کردم و تصمیم بر این است که جلسه‌ای با وزیر بهداشت برای بازنگری بازتوزیع تعرفه‌های پرستاری برگزار کنیم. مقام عالی وزارت به طور معمول با تصمیم معاونان خود موافق است اما این موضوع می‌بایست مورد شور نهایی قرار گیرد و ابلاغ شود. ابلاغ موضوع بازنگری توزیع تعرفه‌های پرستاری هیچ ارتباطی با احصا درآمد ندارد اما معایبی که دستورالعمل گذشته داشت و به این موضوع در گذر زمان پی بردیم را برطرف می‌کند. متاسفانه، شرایط به نحوی بود که در حق همکاران اتاق عمل، درمانگاه‌ها و اورژانس اجحاف می‌شد؛ بنابراین تلاش کرده‌ایم که نواقص را برطرف کنیم.
وضعیت مطلوب برای تعرفه‌های سال آینده
وی درباره ایده‌ال تعرفه‌های پرستاری در سال آینده نیز به ایسنا توضیح داد: تعرفه‌ها چه پزشکی و چه پرستاری از دو بخش «ضریب ریالی» و «ارزش نسبی» تشکیل می‌شود. ضریب ریالی تعرفه‌های پرستاری مانند تمام کارشناسان پروانه‌دار است؛ به طور مثال، تعرفه‌های سال جاری حدود 35 درصد افزایش یافت، میزان بهره‌مندی پرستاران از این موضوع مانند یک کارشناس توان‌بخشی یا پزشک عمومی است.
موضوع ارزش نسبی از اهمیت فراوانی برخوردار است؛ ما در جلسات پیش‌کارشناسی که در ارتباط با تعرفه‌های پرستاری داشته‌ایم، پذیرش شده که ضریب ریالی، حداقل 50 درصد رشد ارزش نسبی داشته باشد. پیشنهاد معاونت پرستاری وزارت بهداشت، افزایش 120 درصدی بود اما بار مالی این موضع را محاسبه کرده‌اند و معتقدند که افزایش 120 درصدی در توان سرانه نظام سلامت کشور نیست و تصمیم بر این است که به صورت خردخرد افزایش یابد.
پیشنهادات خود را مطرح می‌کنیم اما می‌بایست از خزانه نیز خبر داشته باشیم. دولت می‌بایست در سطح کلان برای تمام کشور تصمیم بگیرد البته در این میان مشخص است که برخی وزارتخانه‌ها جزو بخش‌های کلیدی هستند و کار آن‌ها تعطیلی ندارد. به طور مثال، مراکز درمانی مشمول تعطیلی پنج‌شنبه‌ها نمی‌شوند. هرچند تعطیلی پنج‌شنبه یک موضوع کوچک است اما خود به یک چالش تبدیل شده است.
مهاجرت شغلی و جغرافیایی پرستاران
عبادی در بخش دیگری از صحبت‌هایش در پاسخ به سوال درباره مهاجرت پرستاران نیز توضیح داد: سازمان‌های «نظام پرستاری» و «نظام پزشکی» گواهی صلاحیت شغلی پرستاران و پزشکان را صادر می‌کنند. براساس گزارش سال 1402 سازمان نظام پرستاری، حدود 3هزار گواهی صلاحیت شغلی صادر شده که این میزان با کاهش 35 درصدی در سال گذشته به 1800 مورد رسید. همچنین سازمان نظام پزشکی کاهش 18 درصدی صدور گواهی صلاحیت شغلی در سال گذشته را تجربه کرده است.
وی با بیان اینکه برخی پرستاران نیز با ویزای کار از کشور خارج می‌شوند، توضیح داد: آمار و ارقام پلیس مهاجرت نیز می‌تواند معیاری برای محاسبه میزان مهاجرت پرستاران باشد. من بر این باور هستم که محاسبه میزان مهاجرت برمبنای آمار و ارقام پلیس مهاجرت نسبت به تعداد گواهی صلاحیت شغلی صادر شده دقیق‌تر است. این احتمال وجود دارد که برخی با ویزای توریستی یا دانشجویی از کشور خارج شوند که وضعیت آن‌ها قابل پیگیری نیست.
توقف رشد مهاجرت پرستاران
معاون وزیر بهداشت توضیح داد: موضوع مهاجرت پرستاران را از دانشگاه‌های علوم‌پزشکی پیگیری کردیم؛ چرا که آن‌ها از وضعیت نیروی خود مطلع هستند. بنابراین تعداد مهاجران برمبنای آمار دانشگاه‌های علوم‌پزشکی و پلیس مهاجرت بیانگر این است که رشد مهاجرت در سال گذشته متوقف شده است. آمار و ارقام بیانگر این است که رشد مهاجرت پرستاران از 570 مورد در سال 1402 به 568 نفر در سال گذشته رسیده است اما وضعیت مهاجرت سال گذشته نسبت به سال 1401 افزایش یافته است. میزان مهاجرت در سال 1401 بیش از 300 نفر است.
وی ادامه داد: برخی اظهار نظر می‌کنند که تمام کشورهای جهان برای جذب پرستاران، خواهان گواهی صلاحیت شغلی نیستند اما اشتغال در کشور دیگر به ویزای شغلی نیاز دارد. افرادی که بدون ویزای شغلی از کشور خارج شده‌اند، نمی‌توانند اشتغال داشته باشند. بررسی‌ها بیانگر این است که میل به مهاجرت بسیار زیاد است اما مواردی که منجر به مهاجرت می‌شود از میل به مهاجرت کمتر است.
او درباره مهاجرت شغلی پرستاران نیز گفت: برخی پرستاران از حوزه ارائه خدمت خارج می‌شوند و به حوزه زیبایی، شرکت تجهیزات پزشکی یا موقعیت شغلی دیگر ورود می‌کنند. میزان مهاجرت شغلی پرستاران نیز حدود 2هزار نفر است و به طور کلی می‌توان گفت که حدود 2500 نفر سالانه نیروی انسانی از دست می‌دهیم. همچنین 1900 نفر نیز وارد دوران بازنشستگی می‌شوند و این در حالی است که سالانه حدود 4هزار تا 5هزار نفر جدید جذب می‌شوند. در بهترین شرایط ممکن می‌توانیم تعداد نیروهای خارج شده را پوشش دهیم و این در حالی است که افزایش ظرفیت تخت‌های بیمارستانی در حال انجام است.
شگفتانه امسال مسوولان برای پرستاران چیست؟
عبادی در پایان درباره شگفتانه پرستاران برای سال جاری گفت: ترجیح می‌دهم که شگفتانه پرستاران از زبان رئیس‌جمهوری و وزیر بهداشت مطرح شود. مواردی مانند معافیت مالیات، بورسیه دانشجویان و مجوزهای استخدامی سالانه پرستاران و اسکان پرستاران که از نکات مهم و اساسی هستند در کانون توجه قرار گیرد و برخی از این موارد تصویب شود.