آریا بانو - تسنیم / وضعیت اقتصادی جهان در سال‌های اخیر صنایع مختلف را تحت تاثیر قرار داده است،‌ در این میان صنعت نشر نیز از این تغییرات ناگزیر در امان نبوده است.
اپیدمی کرونا روند رو به رشد اقتصاد را در دنیا با وقفه مواجه کرد‌، در بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی نه تنها وقفه ایجاد شد بلکه تاثیرات منفی بسیاری نیز از خود برجای گذاشت. در این میان در کنار گروهی از صنایع که کاهش تولید و اثرگذاری را تجربه کردند،‌ صنایعی دیگر با رویکرد جدید و استفاده از سیاست‌های تولیدی تازه، به فعالیت خود ادامه دادند.در این میان صنعت نشر در دنیا بر خلاف ایران توانست با سازگاری با شرایط پنجره‌ای تازه پیش روی خود بگشاید.
اگرچه از سال‌های دورتر و با رشد فناوری‌ها و تکنولژی‌های جدید از یک سو و گسترش شبکه‌های اجتماعی بسیاری حیات کتاب مکتوب و چاپی را رو به اتمام تصور کردند و این ایده که پایان کتاب نزدیک است را محق شده پنداشتند،‌ اما تجربه نشان داده است که مخاطبان هنوز هم بیش از هر فرمت دیگری به کتاب چاپی علاقه‌مند و وفادار هستند.
با ظهور عصر دیجیتال در ارتباطات بسیاری از کارشناسان براین باور بودند که صنعت نشر هم با این روند دستخوش تغییرات شده و نهایتا دوره کتاب‌های چاپی به نقطه پایان خود نزدیک می‌شود.
در این زمینه گروه از کارشناسان تاکید داشتند، ورود فناوری‌های نوین به صنعت نشر و افزایش تعداد کتابخوان‌های الکترونیک، اینترنت و محصولاتی از این قبیل می‌تواند نسخ کتاب‌های چاپی را تحت تاثیر قرار داده و رفته رفته تولید کتاب را برای ناشران غیراقتصادی کند. تا جایی که تولید رفته رفته کاهش یافته و به طو کلی انتشار کتاب چاپی منسوخ شود.
ین فالکینگهام، یکی از مسئولان بخش کتاب آکسفام در این زمینه می‌گوید: ابتدای قرن جدید یا دو دهه قبل بسیاری از فعالان عرصه تولید کتاب با درنظر گرفتن ورود فناوری‌های نوین تاکید داشتند دوره کتاب‌های چاپی به سر آمده و انقراض آن بسیار زودتر از آنچه تصور می‌شد اتفاق خواهد افتاد.
در مقابل این ایده مخالفان بسیاری نیز داشت،‌ برای نمونه گراهام بل، مدیر اجرایی شرکت دبلیو او بی که یکی از پلت‌فرم‌های فروش آنلاین کتاب است معتقد است هرگز ارتباط میان مخاطبان و کتاب گسسته نمی‌شود و نمی‌توان گفت که عصر کتاب چاپی به پایان رسیده است. او نشانه این موضوع را قفسه‌های پر از کتاب افراد در خانه‌ها می‌دانست.
به گفته بل، حتی افرادی که به عنوان کتابخوان حرفه‌ای شناخته نمی‌شوند زمانی که یک کتاب هدیه می‌گیرند یا اینکه خودشان کتاب خریداری می‌کنند بعد از مطالعه آن حاضر به دور انداختن نمی‌شوند و ترجیح می‌دهند که این کتاب در قفسه قرار داشته باشد حالا چه به عنوان یادگاری یا برای تزئین اتاق نشیمن.
افزایش هزینه‌های تولید
با بحرانی شدن شرایط اقتصادی و افزایش هزینه‌های تولید برخی از فعالان نشر در سال‌های اخیر به این باور رسیده‌اند که احتمال جلب نظر مخاطبان به کتاب‌های آنلاین و صوتی افزایش یافته است.
به گفته آنها تولیدکنندگان کتاب یا همان ناشران در شرایط فعلی اقتصاد که علاوه بر هزینه‌های تولید قیمت کاغذ هم افزایش داشته بیشتر تلاش می‌کنند برای اقتصادی شدن فرآیند تولید از شیوه‌های نوین استفاده کنند که یکی از این شیوه‌ها تولید کتاب‌های صوتی یا آنلاین است که با افزایش تولید، احتمال استقبال و تغییر ذائقه مخاطبان نیز وجود دارد.
فیلیپ روبینه، مدیر انتشارات "کالمن لری" درباره روند افزایش قیمت کتاب می‌گوید: احتمال افزایش قیمت کتاب از ابتدای سال آینده میلادی وجود دارد‌، در نتیجه بسیاری از ناشران در اتحادیه اروپا مجبور به افزایش قیمت خواهند بود.
وی ادامه می‌دهد: افزایش قیمت حامل‌های انرژی و تغییر معنادار قیمت کاغذ در این شرایط به نوعی تولیدکنندگان کتاب را ملزم به اصلاح قیمت‌ها یا حتی تغییر رویه تولید می‌کند که در ابتدایی‌ترین راهکار،‌ اغلب ناشران تلاش می‌کنند متناسب با شرایط بازار ابتدا قیمت‌های خود را اصلاح کنند. به عنوان مثال احتمال افزایش یک یا دو یورویی قیمت‌ها از ابتدای سال آینده بسیار جدی است و حتی برخی از ناشران که گستره فعالیت آنها کمتر از ناشران مطرح و بزرگ اروپاست از ماه گذشته میلادی اقدام به گران کردن قیمت‌ها کرده‌اند.
در این زمینه البته بررسی‌ها نشان می‌دهد که از ابتدای سال گذشته قیمت خمیر کاغذ تقریباً دو برابر شده و از 600 یورو به 1100 یورو در هر تن رسیده است. افزایش قیمت انرژی نیز نقش مهمی در این میان دارد و بسته‌بندی کتاب‌ها در حین حمل و نقل که باید در کارتن‌های مقوایی صورت بگیرد نیز هزینه دیگری است که در این روند افزایش می‌یابد.

راه‌حل‌های متفاوت برای جبران هزینه‌ها
البته افزایش قیمت کتاب تنها راهکار منطقی برای ناشران نیست و این تولیدکنندگان تلاش می‌کنند با توجه به شرایط فعلی هزینه‌های تولید را مدیریت کنند و با بهره‌وری بالاتر قیمت تمام شده محصول را کاهش دهند،‌ برای نمونه افزایش شمارگان نشر یکی از این شیوه‌های مدیریتی است.
از سوی دیگر،‌ ناشرانی چون فلاماریون، فایارد و سویی گفته‌اند تصمیمی برای افزایش قیمت کتاب‌هایشان ندارند و چنین تصمیم در دستور کار آنها جای ندارد. با این حال دست‌اندرکاران صنعت کتاب می‌گویند آنها نیز مجبورند به این تصمیم تن دهند. در حال حاضر از کتابی که به قیمت20 یورو فروخته می‌شود، ناشر تنها 4 یورو دریافت می‌کند و در نتیجه وقتی یک یورو به قیمت کتاب افزوده شود می‌تواند 25 درصد بر درآمد ناشر افزوده شود.
دست دوم فروشی راهکاری متفاوت و قابل دفاع
البته موضوع راهکارهای تازه برای کاهش هزینه‌های تولید در شیوه‌های دیگری از جمله افزایش فروش کتابهای دست دوم نیز خلاصه شده است و آمارها نشان می‌دهد در دوره کرونا مبادله کتاب دست دوم و استفاده شده در میان مخاطبان به ویژه در اروپا افزایش قابل توجهی داشته است.
مدیر اجرایی شرکت دبلیو او بی کتاب‌های دست دوم را یک تجارت بین‌المللی پررونق می‌داند و می‌گوید: سازمان آکسفام، کتاب‌های دست دوم خود را از فروشگاه‌هایش در بریتانیا به همه نقاط دنیا ارسال می‌کند و شرکت WOB هم اخیراً یک انبار کتاب در آمریکا برای خریداران آمریکای شمالی افتتاح کرده است. همچنین دسترسی آنها به دنیای انگلیسی زبان محدود نمی‌شود و 9 درصد از فروش آن به اروپا می‌رود.

گراهام بل ادامه می‌دهد:‌ این روند در دوره همه‌گیری کرونا تقویت شد و دوبرابر رسید. طبق آمار خرید و فروش کتاب‌های دست دوم از 20 درصد در سال گذشته میلادی به 40 درصد افزایش داشته است.
آیا شرایط اقتصادی کلید رونق کتاب دست دوم است؟
شرکت WOB پس از شروعی آرام، در حال حاضر در هر 2 ثانیه یک کتاب را روی سایت خود به فروش می‌رساند که به 18میلیون فروش در سال می‌رسد. تجارت آنها در سال 2021 با نرخ رشد پیش‌بینی شده تا یک چهارم در سال جاری، 30 درصد رشد داشته است.
البته بررسی آماری در این شرکت اگرچه نشان می‌دهد که مبادله کتاب‌های دست دوم رشد قابل توجهی در کسب و کار آنها داشته اما واقعیت امر اینجاست که دلیل این رشد البته تنها موضوع اقتصاد نیست، بلکه حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از قطع درختان برای تولید کاغذ نیز در این بین اثرگذاری بالایی داشته است.
به گفته مدیران ارشد شرکت یاد شده مدل کسب و کار آنها متمرکز بر احترام به محیط زیست است. آن‌ها به عنوان شرکت «بی» متعهد شده‌اند که هیچ چیزی را به محل دفن زباله ارسال نکنند. به این ترتیب آن‌ها سالانه ده‌ها میلیون کتاب را بازیافت می‌کنند و در این فرآیند نیم میلیون درخت را نجات می‌دهند.
بررسی‌های آماری در نمودار متقاضیان خرید کتاب‌های دست دوم در دو سال گذشته این شرکت نشان می‌دهد این امر به ویژه برای جوانان مهم است زیرا آن‌ها متوجه شده‌اند که بحران آب و هوا در آینده‌شان تأثیرگذار است. از همین رو بزرگترین خریداران آنلاین کتاب را جوانان در بازه‌ سنی 18 تا 35 هستند.
بنابراین در یک برایند کلی از شرایط بازار کتاب دست دوم در اتحادیه اروپا به این نتیجه می‌رسیم که اهمیت حفاظت از محیط زیست و البته تغییرات معنادار اقتصاد دوران فعلی باعث شده تا بازار قدرتمندی به نام بازار دست دوم فروشی کتاب چه در بازار مجازی و چه در واقعیت فیزیکی ایجاد شود.