بزرگنمايي:
آریا بانو- به گزارش خبرنگار سیاسی ایرنا؛توییت‌ها در فضای مجازی، نامه‌های ردو بدل شده در سازمان ملل، رایزنی‌های پیدا و پنهان، همگی نشان از آغاز مسیر جدیدی در روابط بین المللی جمهوری اسلامی دارد که می‌تواند به شرط کنارگذاشته شدن زیاده خواهی‌های کاخ سفید، بار دیگر دیپلماسی را بار دیگر به جایگاه خود در روابط بین الملل بازگرداند. «جو بایدن» و تیم وی ابتدا باید تعهدی قابل آزمون به کنار گذاشتن رویه‌های ترامپی در سیاست خارجی آمریکا بدهند، در گام دوم ایران تشنه عمل و اقدام را با رفع تحریم‌ها راضی کند و در گام سوم در پی جلساتی در قالب 1+5 باشد. جمهوری اسلامی ماه‌ها پیش از امضای برجام در جلسات متعددی با آمریکا بر سر میز مذاکره نشست و اکنون برای نشستن دوباره، منتظر اقدامی منطبق بر حقوق خود از سوی آمریکاست.
تحرکات برجامی در آستانه ضرب‌الاجل ایران
در روزهای باقی مانده پنجم اسفند؛ پایان ضرب‌الاجل اجرای قانون لغو تحریم‌ها و توقف اقدامات داوطلبانه ایران، اتحادیه اروپا و آمریکا تحرکات تازه‌ای آغاز کرده‌اند که در تحلیلی خوشبینانه می‌توان آن‌ها را مثبت و در جهت حفظ برجام توصیف کرد. جلسه روز پنجشنبه وزرای امورخارجه فرانسه، انگلیس و آلمان در شهر پاریس، گرچه با تکرار برخی ادعاهای گذشته درباره فعالیت‌های هسته ایران و برجام همراه بود، اما توییت «انریک مورا» معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا درباره آمادگی برای برگزاری نشست غیررسمی اعضای برجام و آمریکا و اعلام پذیرش آن از سوی «ند پرایس» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، از سوی تحلیل‌گران به معنای آمادگی کاخ سفید برای بازگشت بی‌قید و شرط به برجام تعبیر شد. پرایس روز پنجشنبه از آمادگی آمریکا برای حضور در نشست گروه 1+5 و ایران به منظور بحث درباره مسیر دیپلماسی برنامه هسته‌ای سخن گفت و تصریح کرد که ایالات متحده دعوت نماینده اتحادیه اروپا را خواهد پذیرفت.
در ادامه، آمریکا با ارسال نامه‌ای به شورای امنیت، درخواست فعال سازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را پس گرفت. درخواشستی که همان زمان هم با بی اعتنایی جامعه جهانی مواجه شد. «ریچارد میلز» نماینده موقت آمریکا در سازمان ملل، پنجشنبه شب با ارسال نامه‌ای به رئیس شورای امنیت سازمان ملل متحد خواستار کنار گذاشتن نامه 30 و 31 مرداد و 31 شهریور ماه 1399 آمریکا شد. گام بعدی کاهش محدودیت‌های دیپلمات‌های ایرانی در سازمان ملل متحد بود که در کشاکش برجامی به عنوان اقدامی مثبت مورد ارزیابی قرار گرفت. «آدام شیف» رییس کمیته اطلاعات مجلس نمایندگان آمریکا در بیانیه‌ای از طرح دولت بایدن برای مذاکرات مجدد با ایران حمایت و خاطر نشان کرد: من از اعلامیه دولت جو بایدن مبنی بر اینکه قصد دارد تلاش مجدد دیپلماتیک را با همکاری نزدیک با متحدان اروپایی دنبال کند، استقبال می‌کنم. در همین ارتباط بر اساس اخبار منتشر شده وزیران خارجه اروپا و آمریکا روز دوشنبه -4 اسفند - درباره آخرین تحولات بین‌المللی از جمله ایران و برجام گفت‌وگو خواهند کرد.
اقدامات آمریکا مورد استقبال طرف‌های برجام (اتحادیه اروپا و روسیه) قرار گرفت. «سرگئی ریابکوف» معاون وزارت خارجه روسیه از آمادگی آمریکا برای حضور را گامی در جهت احیای کامل توافق هسته ای دانست. سخنگوی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم در واکنش به سیگنال‌های برجامی کاخ سفید از فرارسیدن زمان دیپلماسی سخن گفت. عصبانیت و هشدارهای نخست وزیر رژیم صهیونیستی هم در واکنش به احیای احتمالی برجام قابل پیش بینی بود و «بنیامین نتانیاهو» مدعی شد: اسرائیل معتقد است بازگشت به توافق هسته‌ای زمینه دستیابی ایران به زرادخانه هسته‌ای را فراهم می‌کند.
کنفرانس امنیتی مونیخ هم کانون تاکید بر بازگشت به دیپلماسی و تعامل بود اما پس از سخنان بایدن در این زمینه، سخنگوی کاخ مدعی شد آمریکا قصد ندارد گام‌های پیش‌دستانه بیشتر و برای رفع تحریم‌ها پیش از پیوستن به مذاکرات با طرف‌های اروپایی در خصوص توافق هسته‌ای با ایران، بردارد. گرچه در نشست امنیتی مونیخ که شب گذشته به صورت مجازی برگزار شد مقاماتی چون آنگلا مرکل و بوریس جانسون از بازگشت به دیپلماسی حمایت کردند اما موضع آن‌ها زمانی برای ایران ارزشمند خواهد بود که به عمل تبدیل شود.
واکنش‌ها در ایران به تحرکات برجامی
تجربه چهاردهه رابطه با ایالات متحده آمریکا، سبب شده است که جمهوری اسلامی با حزم و احتیاط درباره هرگونه اظهار نظر یا اقدام کاخ سفید و اروپا موضع بگیرد. درباره بحث خاص برجام هم ایران با توجه به شدت زیاده خواهی‌های رییس جمهوری پیشین آمریکا و آسیب‌های سنگین تحمیل شده آن بر مردم ایران، جز با اقدامی ملموس در حوزه تحریم‌ها به هیچ وعده دیگری راضی نخواهد شد. بر همین اساس است که ایران به این اقدامات واکنش محتاط‌آمیزی نشان داده و آن را نمادین دانسته و در عین حال از هرگونه حرکتی برای احیای برجام استقبال کرده است. دو توییت «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه به فاصله دوازده ساعت هم حکایت از افزایش تحرکات برجامی داشت و هم موضع ایران را درباره هرگونه اقدام مرتبط با توافق هسته ای روشن کرد.
در توییت نخست محمدجواد ظریف در پاسخ به بیانیه تروییکای اروپا از آن‌ها خواست سفسطه را کنار گذاشته و به تعهدات خود برای پایان دادن به میراث تروریسم اقتصادی ترامپ علیه ایران تلاش کنند. در توییت دوم ظریف هم موضوع بازگشت به تعهدات از سوی طرف‌های برجامی به ویژه آمریکا مورد تاکید قرار گرفت و رییس دستگاه دیپلماسی نوشت: «در انطباق با قطعنامه 2231: ایالات متحده باید بدون قید و شرط و به صورت موثر تمام تحریم‌های اعمال، بازاعمال یا تغییر برچسب داده شده توسط ترامپ را لغو کند. سپس ما نیز تمام تدابیر جبرانی خود را بلافاصله به حالت قبل بازمی‌گردانیم. ساده است: تعهد-اقدام-جلسه.»
«سعید خطیب زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه هم در توییتی یادآور شد به دلیل خروج آمریکا از برجام، 1+5 وجود ندارد و برای احیای آن این ترتیب کلیدی است: تعهد_اقدام_جلسه. «حسام الدین آشنا» مشاور رییس جمهوری هم در توییتی از پایان سیاست فشار حداکثری سخن گفت و تصریح کرد: «ایران زخم خورد و ایستاد، ترامپ شکست و افتاد. بایدن باید تصمیم بگیرد که آیا به راه ترامپ برود یا حقوق برجامی ایران را به رسمیت بشناسد و تحریم‌های غیر انسانی را برگشت ناپذیر کند.»
«عباس عبدی» تحلیلگر سیاسی اقدامات آمریکا را اعلام رسمی تغییر سیاست کاخ سفید در باره برجام دانست. «محسن عبداللهی» حقوقدان هم نامه آمریکا به شورای امنیت برای استرداد اسنپ بک را به زمانی برای زمان رقص دیپلماتیک توصیف کرد و هشدار داد ایران باید مراقب اجماع چندجانبه علیه خود باشد. «علی مطهری» نماینده سابق مجلس به منظور احیای برجام بازگشت گام به گام طرفین به تعهدات را پیشنهاد کرد و «علی خضریان» نماینده مجلس عقب‌نشینی آمریکا از ادعاهای خود را دستاورد انسجام مجلس و دولت در تصویب و اجرای قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها بر مبنای اصل اقدام متقابل دانست.
پیش از این هم حجت الاسلام «حسن روحانی» رییس جمهوری تصریح کرده بود: «آمریکایی‌ها یک قدم بردارند ما هم یک قدم برمی‌داریم. تدریج می خواهند اهلا و سهلا، مجموعه می خواهند اهلا و سهلا، نمی‌خواهند باز هم اهلا و سهلا، دعوا که نداریم. تکلیف روشن است.» رهبر معظم انقلاب هم در تازه ترین بیانات خود تاکید کردند: «ما حرف و وعده خوب، زیاد شنیده ایم که در عمل، نقض و ضد آن عمل شده است. حرف فایده ندارد، وعده فایده ندارد، این بار فقط عمل. اگر از طرف مقابل عمل ببینیم، ما هم عمل خواهیم کرد.»
نفسی تازه برای دیپلماسی؟
راه بازگشت به برجام از سوی جمهوری اسلامی به وضوح و روشن ترین شکل ممکن به آمریکا نشان داده شده است. راهی که با تعهد کاخ سفید به پایبندی بر تعهدات و کاستن از زیاده خواهی‌ها آغاز خواهد شد. در گام بعدی کاخ سفید باید در عمل و نه فقط حرف تحریم های فلج کننده علیه ایران را برداشته و موانع صادرات و واردات به ویژه در حوزه نفتی را از میان بردارد. واقعیتی که در هریک از اظهارات مقامات مورد تاکید قرار دارد این است که ایرانی که به مدت سه سال تحت شدیدترین تحریم ها علیرغم پایبندی به تعهدات، قرار داشت؛ جز اقدامی قابل آزمون در رفع تحریم ها با هیچ موضوع دیگری قانع نخواهد شد. مسیر تازه ای که کاخ سفید دستکم تاکنون در پیش گرفته است می‌تواند هوای مسموم تحریم و تهدید در جهان را تغییر داده و فرصتی برای تنفس دیپلماسی فراهم کند اما اگر گام‌های مورد نظر ایران در این مسیر که منطقی و قانونی است؛ برداشته نشود؛ این حق برای جمهوری اسلامی محفوظ باقی خواهد ماند که در پی پاسخی متناسب با زیاده خواهی‌های آمریکا باشد.