بزرگنمايي:

آریا بانو - ایسنا /ذهن و بدن ما بیش از آنچه فکر می‌کنیم به هم متصل‌اند. افسردگی، که آن را بیشتر با غمگینی و ناامیدی می‌شناسیم، ممکن است ارتباطی عمیق با سیستم ایمنی بدن داشته باشد.
افسردگی یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی در جهان امروز است که زندگی میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این اختلال نه‌تنها باعث رنج روانی شدید می‌شود، بلکه کیفیت زندگی، توانایی انجام فعالیت‌های روزمره و ارتباطات اجتماعی و شغلی فرد را به شدت کاهش می‌دهد. در مواردی، افسردگی می‌تواند به بروز افکار خودکشی و اقدام به آن منجر شود. با وجود حجم گسترده‌ای از پژوهش‌ها درباره جنبه‌های مختلف افسردگی، هنوز درک کاملی از دلایل شکل‌گیری و تداوم این اختلال وجود ندارد و همین موضوع، یافتن راه‌های بهتر برای پیشگیری و درمان را به یک ضرورت تبدیل کرده است. آنچه که بیشتر توجه پژوهشگران را جلب کرده، نقش عوامل فیزیولوژیکی، از جمله عملکرد سیستم ایمنی بدن در ایجاد یا تشدید این بیماری روانی است.
یکی از عواملی که به طور مکرر در پژوهش‌ها به عنوان زمینه‌ساز بروز افسردگی مطرح می‌شود، استرس مزمن است. استرس طولانی‌مدت می‌تواند عملکرد مغز و بدن را تغییر دهد، محورهای هورمونی و ایمنی را تحت تأثیر قرار دهد و در نهایت زمینه‌ساز افسردگی شود. سیستم ایمنی در چنین شرایطی ممکن است دچار اختلال شده و به جای محافظت از بدن، خود به عاملی برای التهاب و بروز اختلال‌های روانی مانند افسردگی تبدیل شود. مطالعات زیادی در سال‌های اخیر به رابطه بین التهاب و افسردگی اشاره کرده‌اند. برای نمونه، برخی مواد شیمیایی طبیعی در بدن که در واکنش ایمنی نقش دارند، مانند سیتوکین‌ها و اینترلوکین‌ها، در افراد دچار افسردگی به میزان بیشتری دیده شده‌اند. چنین یافته‌هایی توجه پژوهشگران حوزه سلامت روان را به سمت بررسی نقش دقیق‌تر سیستم ایمنی در افسردگی جلب کرده است.
در همین راستا، مهدی حسنی آزاد از مرکز تحقیقات بیماری‌های عفونی و گرمسیری دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، با همکاری دانشگاه اصفهان و دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، پژوهشی مروری انجام داده است.
این پژوهش با هدف بررسی شواهد علمی موجود درباره ارتباط میان فعالیت‌های سیستم ایمنی بدن و افسردگی طراحی شده است. در این بررسی تلاش شده است تا نقش التهابات و مواد شیمیایی مؤثر در عملکرد ایمنی بدن در ایجاد یا تشدید افسردگی روشن‌تر شود و به نوعی نگاه تازه‌ای به یکی از مهم‌ترین جنبه‌های فیزیولوژیکی این اختلال روانی ارائه گردد.
پژوهش انجام‌شده از نوع مرور ادبیات علمی بوده و بر اساس بررسی مقالات علمی فارسی و انگلیسی منتشرشده از سال 2015 تا 2024 صورت گرفته است. محققان با استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر مانند PubMed، گوگل اسکالر و Scopus، پژوهش‌هایی را که در آن‌ها به بررسی رابطه بین سیستم ایمنی، التهاب و افسردگی پرداخته شده بود، انتخاب کرده و اطلاعات حاصل را دسته‌بندی و تحلیل کرده‌اند.
بر اساس یافته‌های این مرور علمی، شواهد زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد التهاب در بدن می‌تواند در بروز افسردگی نقش داشته باشد. مواد شیمیایی مانند اینترلوکین-6 و فاکتور نکروز تومور، که معمولاً در واکنش به عفونت‌ها یا آسیب‌ها تولید می‌شوند، در برخی افراد باعث تغییرات روانی و بروز علائم افسردگی می‌شوند. این نشان می‌دهد که واکنش‌های ایمنی بدن می‌توانند در بروز اختلالات روانی هم نقش داشته باشند.
از سوی دیگر، یافته‌ها حاکی از آن هستند که درمان‌های روانی مانند «درمان شناختی-رفتاری» می‌توانند نه تنها علائم روانی افسردگی را کاهش دهند، بلکه سطح مواد التهابی در بدن را نیز کاهش می‌دهند. این موضوع اهمیت نقش مداخلات روانی اجتماعی را در درمان افسردگی و بهبود سلامت کلی فرد برجسته می‌کند.
اطلاعات تکمیلی این پژوهش نیز اهمیت بیشتری برای ارتباط میان بدن و ذهن قائل است. پژوهشگران تأکید کرده‌اند که استرس می‌تواند باعث فعال شدن واکنش‌های ایمنی شود و به دنبال آن، التهاب‌هایی در بدن شکل گیرد که منجر به تغییرات رفتاری و روانی شود. در مقابل، افسردگی هم می‌تواند عملکرد ایمنی را تحت تأثیر قرار داده و تعادل شیمیایی بدن را تغییر دهد. این ارتباط دوطرفه بین ذهن و بدن، راه را برای طراحی درمان‌های هدفمندتر و مؤثرتر هموار می‌کند.
همچنین به نظر می‌رسد که استفاده از روش‌های درمانی مکمل مانند رفتاردرمانی یا روان‌درمانی‌هایی که به‌طور غیرمستقیم بر سیستم ایمنی اثر می‌گذارند، می‌تواند آینده‌ای امیدوارکننده در درمان افسردگی به همراه داشته باشد. البته محققان هشدار داده‌اند که تحقیقات بیشتری لازم است تا مکانیزم دقیق این تأثیرات و تفاوت میان روش‌های درمانی مختلف در این زمینه مشخص شود.
نتایج این پژوهش در مجله «تحقیقات علوم رفتاری» وابسته به دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان اصفهان و همچنین انجمن علمی روان‌پزشکان ایران منتشر شده‌اند.