بزرگنمايي:

آریا بانو - فروش اینترنتی کالا موضوع عجیبی نیست؛ اما در رابطه با کالای حساس و استراتژیکی مثل دارو این طرح باید با آماده شدن زیر ساخت‌ها و روشن شدن مسیر عرضه دارو به مردم همراه باشد. خرید داروی سقط جنین در فضای آنلاین نمونه‌ای از دخالت پلتفرم‌ها در حوزه سلامت است که اکنون به معضلی برای سلامت تبدیل شده است.

به اعتقاد کارشناسان حوزه سلامت عجولانه اجرا کردن طرح فروش اینترنتی دارو که تجربه جهانی خوبی هم برای آن ثبت نشده، باید با احتیاط و ایجاد قوانین نظارتی سفت و سخت اعمال شود. به گفته رئیس انجمن داروسازان ایران در سال‎های گذشته و به بهانه ترویج نسخه‌نویسی الکترونیک، نرم‌افزارهای نسخه‌نویسی خصوصی در درون مطب‎ پزشکان نصب شده‎اند و هم‌اکنون مشخص شده است که بسیاری از این نرم‌افزارها متعلق به شرکت‎های دارویی صاحب برندهای خاص بویژه در شیمی درمانی، داروهای آنزیمی، پیوندی و… هستند که زد وبندی فراگیر را از مبدأ ایجاد نسخه یعنی مطب پزشک توسعه داده‎اند. 
دکتر شهرام ‎کلانتری رئیس انجمن داروسازان ایران درباره نگاه‎های متفاوتی که به فروش اینترنتی دارو وجود دارد، می‎گوید: «دو نوع نگاه با محوریت اقتصاد و سلامت در بحث راه‌اندازی فروش دارو در بستر فضای مجازی وجود دارد. اگر از لحاظ اقتصادی به این اقدام نگاه کنیم، همه فعالان مثل پلتفرم‎ها یا استارتاپ‎ها که برای ورود به فروش دارو، برنامه‌ریزی و نرم‌افزارهایی را تهیه کرده‌اند، می‎خواهند در بخشی ازحوزه اقتصاد دارو دخیل شوند و از آنچه که میان 17 هزار داروخانه در حال گردش است، سهمی داشته باشند و دسترسی آسان‎تری را به دارو برای مردم ایجاد کنند.»
دکتر کلانتری در ادامه توضیح می‌دهد: «نگاه حوزه سلامت به فروش دارو در بستر اینترنت کاملاً متفاوت است، در مرحله اول باید نگران این باشیم که مردم با پیاده‎سازی این روش، داروی اشتباه را مصرف نکنند، خوددرمانی شایع نشود و داروی اصل و مجوزدار به دست بیماران برسد. به عبارتی ناصرخسرویی‌ها و داروهای تقلبی و قاچاق در این بستر جولان ندهند. 
چون پلتفرم‎ های خصوصی می ‎توانند با ایجاد زد و بند با مراکز درمانی و تولید انبوه نسخ الکترونیک ساختگی، حجم بزرگی از داروهای کمیاب و وارداتی توزیعی موجود در داروخانه را به بازار سیاه انتقال بدهد و ناصرخسرو مجازی ایجاد کند. این موضوع به غیر از اینکه باعث ضرر هنگفتی برای سازمان‎های بیمه‌گر می‌شود، به کمبودهای برنامه‌ریزی شده در قالب سودجویی و یا ایجاد بحران اجتماعی در کشور هم منجر می‌شود.» 
رئیس انجمن داروسازان ایران با بیان معایب در اختیار گذاشتن اطلاعات نسخه بیماران به پلتفرم‎ها می‎گوید: «سکوها می‎توانند با در اختیار داشتن کد رهگیری و اطلاعات نسخه بیمار، فروش اقلام دارویی را به سمت برندهای پر سودِ مد نظر خود هدایت کنند. این اقدام موجب برهم زدن توازن زنجیره تولید تا عرضه دارو و ایجاد کمبودهای کاذب به قصد تهییج واردات می‌شود؛ به نحوی که در اثر تبانی این پلتفرم‎ها با شرکت‎های واردکننده، دولت مجبور شود برای رفع نیاز مقطعی و کاذبی که ایجاد شده، تن به واردات اقلامی بدهد که در حالت عادی نیازی به واردات آن‌ها نیست. 
هدایت فروش به سمت برندهای خاص، به ورشکستگی کارخانجات فعلی تولید کننده منجر می‎شود. همچنین نباید مصرف داروها به مردم القا شود، اگر پلتفرم‎ها به پرونده سلامت و بیماری افراد و آمار منطقه‌ای برخی بیماری‎ها دسترسی پیدا کنند، می‎تواند برای ارسال پیام‎های تبلیغاتی و ایجاد القای کاذب نیاز به مصرف برخی مکمل‎ها و فرآورده‎های غیرضروری توسط پلتفرم‎ها استفاده شود.» 
منفعت‌جویی از نیاز بیماران
به گفته دکتر کلانتری به دلیل‌عدم اشراف، بی‌توجهی یا بواسطه سطحی نگری در سال‎های گذشته و به بهانه ترویج نسخه‌نویسی الکترونیک، نرم‌افزارهای نسخه‌نویسی خصوصی در درون مطب‎های پزشکان نصب شده‎اند، او می‌گوید: «بسیاری از این نرم‌افزارها به شرکت‎های دارویی صاحب برندهای خاص بویژه در شیمی درمانی، داروهای آنزیمی، پیوندی و غیره متعلق هستند که یک فساد فراگیر را از مطب پزشک توسعه داده است. یعنی شرکت تولید کننده و یا واردکننده دارو طی زد و بند با بعضی از پزشکان و یا حتی بدون اطلاع او، فقط اقلامی را هنگام تجویز دارو به او نمایش می‎دهند که منافع آن‌ها متعلق به آن شرکت خاص باشد.
این اپلیکیشن‎ها همزمان با خروج بیمار از اتاق پزشک، کد رهگیری نسخه و کد ملی بیمار را به داروخانه‎هایی خاص و طرف زد وبند با خودشان ارسال کرده و بیمار را در مقابل کار انجام شده قرار می‎دهند. این نرم‌افزارها بدون رعایت هیچگونه حق انتخاب برای بیمار و در مخالفت با نص صریح قانون و برنامه هفتم، اصول نظام ژنریک مبنی بر پرهیز از برندنویسی را زیر پا گذاشته و به زور بیمار را به سمت داروخانه‌های طرف قرارداد هدایت می‎کنند.» 
تجربه‎ جهانی از فروش اینترنتی دارو، بازدهی خوبی نداشت
ایجاد داروخانه های زنجیره‎ای یکی دیگر از مشکلات ورود پلتفرم‎ها به حوزه دارو بدون نظارت کافی است که رئیس انجمن داروسازان ایران به آن اشاره می‎کند: «اگر فروش اینترنتی دارو با زیرساخت نظارتی کامل ایجاد نشود ممکن است که داروخانه‎های اجیر یا خریداری شده توسط پلتفرم‎ها، بزودی مافیای زنجیره داروخانه‌های متصل به هر پلتفرم را ایجاد می‎کنند.
به وجود آمدن شبکه داروخانه‌های زنجیره‌ای و مستقر شدن نظام سرمایه‎داری مبتنی بر حذف اقتصادهای خرد و از جمله داروخانه‎ها و تولید کنندگان کوچک‌تر که قدرت رقابت کمتری دارند؛ کاملاً قابل پیش‌بینی و در آینده غیر قابل نظارت است. از همه مهم‌تر، اطلاعات بیماری مردم است. چه عامدانه چه سهواً درز پیدا کند، می‎تواند به نقطه ضعف‎های اجتماعی و سرشکستگی برای مردم تبدیل شود.» 
او با یادآوری اتفاقی که چند وقت پیش برای یکی از پلتفرم‎های فروش مواد غذایی رخ داد، توضیح می‌دهد: «اطلاعاتی که منتشر شد، حتی می‎توانست کانون یک خانواده را از ریشه خراب کند. حالا اگر در حوزه دارو رخ دهد، می‎تواند بدتر از این باشد. فرض کنید حتی یک درصد اطلاعات بیماری مردم مثل نازایی، بیماری مقاربتی، بیماری‎هایی‎ که مرتبط با رفتارهای پرخطر اعتیاد هستند و… فاش شوند، این اطلاعات چه بلایی می‎تواند بر سر افراد و خانواده‎ها بیاورد؟! حتی ممکن است موضوعات جدی‌تری با فاش شدن اطلاعات بیماری‎ها رخ بدهد. به همین دلیل میان کارشناسان حوزه سلامت کمترکسی را می‎توان یافت که با آنچه مدنظر حامیان پلتفرم‎ها در سال 1401 و 1402 بود، موافق باشد.» 
کشورهایی مثل دانمارک که از نظر زیرساخت‎های الکترونیک در وضعیت مطلوبی قرار دارند، شتاب‎زده به این موضوع ورود کردند، مشکلاتی سر راه‌شان قرارگرفت به همین دلیل از مسیر رفته بازگشتند. در کمتر کشور پیشرفته‌ای می‎بینید که با وجود زیرساخت‎های مناسبی که دارند، با عجله بخواهند به بحث فروش اینترنتی دارو ورود کنند.
موضوعی که رئیس انجمن داروسازان ایران درباره‎ آن توضیح می‌دهد: «کشور ما نظام ارائه خدمت دارویی کاملاً باثبات با قدمتی صدساله دارد، اگر بخواهیم از نقطه تجویز دارو توسط پزشک تا رسیدن آن به بیماران و همه مباحث فنی و مراقبتی که توسط داروسازان طی این فرآیند تعریف شده را نادیده بگیریم و همه را به بهانه توسعه الکترونیک و دسترسی آسان زیر سؤال ببریم، آسیب‎زا خواهد بود. آنچه در روزهای اول و با شتاب‎زدگی در حال رقم خوردن بود با مخالفت همه کارشناسان حوزه سلامت مواجه شد، اما آنچه امروز توسط سازمان غذا و دارو برای ارائه خدمت در بسترفضای مجازی شکل گرفته است، مبتنی بر چهارچوب صحیح‎تری است.» 
سکوهای اینترنتی فقط می‎توانند دارو جابه‌جا کنند
به گفته دکتر کلانتری، سکو‎های مجازی می‎توانند در انتهای کار و با رعایت اقتضائات مربوطه، مخاطب تقاضای مردم برای رساندن دارو باشند، اما اطلاعات سلامت مردم نمی‎تواند روی سرور سکوهای اینترنتی قرار بگیرد. این اطلاعات باید به‌عنوان داده‎های تحت کنترل دولت ذخیره شود. داده‎های سلامت، داده‎های حاکمیتی است و براساس قانون دوام این اطلاعات فقط باید در اختیار دولت و حاکمیت باشد به همین دلیل نباید هیچ شرکت خصوصی به این اطلاعات دسترسی پیدا کند. »
بعضی از داروها نیازمند کنترل دما در زنجیره سرد دارویی هستند و ممکن است انتقال آن‌ها از سوی پلتفرم‎های اینترنتی، دارو را با مشکل روبه رو کند. دکتر کلانتری در پاسخ به این پرسش که آیا همه داروها قابلیت انتقال با سکوهای اینترنتی را دارند یا خیر، توضیح می‎دهد: «توصیه کارشناسان حوزه دارو این است که داروهای یخچالی به هیچ عنوان در گروه داروی ارسالی اینترنتی قرار نگیرند. 
آنچه که امروز صحبت می‎شود، توزیع اینترنتی داروهای متصل به نسخه الکترونیک است، یعنی افرادی که نسخه کاغذی داروهایشان را دارند، نمی‎توانند اینترنتی سفارش دارو دهند، همچنین داروهایی که فروش آن‌ها بدون نسخه ممنوع است، وارد این فرآیند نمی‎شوند، اما مردم می‎توانند نسخه الکترونیک دارویشان را در انتهای کار توسط پلتفرم‎های حمل‌ونقل با رعایت شرایط استاندارد که در آینده تعریف می‎شود، دریافت کنند.»