آریا بانو - گجت نیوز / نابودی 30 تمدن پیشرفته پیش از ما، نه یک افسانه تاریخی بلکه هشدار تلخی از تکرار الگوهای فراموش‌شده در عصر مدرن است؛ آیا تمدن ما نیز قربانی بعدی خواهد بود؟
پژوهشی جنجالی که بخشی از آن با حمایت ناسا انجام شده، ادعا می‌کند تمدن‌های بسیار پیشرفته‌ای که هزاران سال پیش روی زمین شکل گرفته بودند، نه‌تنها به نقطه اوج خود رسیدند بلکه به دلایل درونی و خارجی، با فروپاشی کامل مواجه شدند. برخلاف تصور رایج که پیشرفت تکنولوژیک را ضامن بقای تمدن‌ها می‌داند، این مطالعه نشان می‌دهد که حتی پیچیده‌ترین جوامع انسانی نیز در برابر الگوهای ناپایدار مصرف، توزیع نابرابر منابع و ناتوانی در اصلاح مسیر، آسیب‌پذیر هستند. حال این پرسش مطرح می‌شود که با توجه به شباهت‌های فزاینده میان وضعیت امروز بشر و مسیرهای طی‌شده در گذشته، آیا آینده ما نیز به همان سرنوشت دچار خواهد شد؟
آیا الگوی سقوط تمدن‌ها تکرار می‌شود؟
مطالعه‌ای که با حمایت مالی ناسا انجام شده، حاکی از آن است که تمدن‌های بسیار پیشرفته‌ای که هزاران سال پیش روی زمین وجود داشته‌اند، به همان اندازه در معرض فروپاشی بوده‌اند که تمدن امروزی ما هست.
پژوهشگران در این مقاله به الگوهای ناپایداری در ساختار اجتماعی و اقتصادی تمدن‌ها اشاره می‌کنند؛ الگوهایی که در طول تاریخ بارها تکرار شده‌اند و امروز نیز نشانه‌هایی از آن‌ها در جوامع مدرن دیده می‌شود.
آیا تاریخ پر از تمدن‌هایی است که خود را نابود کردند؟
اگرچه شاید در کتاب‌های درسی چنین چیزی به‌روشنی نیامده باشد، اما شواهد تاریخی گواه آن است که قدرت‌های بزرگی در طول تاریخ، پس از رسیدن به اوج، در پی انتخاب‌های نادرست و مدیریت ناکارآمد، مسیر سقوط را طی کرده‌اند.
مثالی که در این پژوهش به آن اشاره شده، فرانسه در قرن هجدهم است. کشوری که با گسترش قلمروهای فرامرزی و هزینه‌های بی‌رویه، به کسری بودجه شدید رسید و در ادامه با بحران‌های مالی و سقوط ارزش پول ملی، وارد دوران بی‌ثباتی شد. هرچند فرانسه به‌طور کامل از صحنه تاریخ محو نشد، اما این نمونه‌ای از الگوهای کوچک فروپاشی است که در جوامع کنونی نیز قابل مشاهده است.
نگاهی عمیق‌تر به تاریخ 3 تا 5 هزار سال پیش
اگر تاریخ را تا حدود 3000 تا 5000 سال به عقب ورق بزنیم، به تمدن‌هایی برمی‌خوریم که نه‌تنها پیشرفته و سازمان‌یافته بودند بلکه از سطحی از پیچیدگی فرهنگی و تکنولوژیک برخوردار بودند که در نوع خود بی‌نظیر است. با این حال، بسیاری از این تمدن‌ها نیز با وجود ظاهر مقتدر، در برابر بحران‌های درونی یا محیطی تاب نیاوردند و فروپاشیدند.
تمدن‌هایی پیش از اینکا، اولمک و مصر باستان
پژوهشگران معتقدند اگر نگاهی به گذشته‌ای دورتر، بیش از ده هزار سال پیش بیندازیم، با شواهدی از تمدن‌هایی روبه‌رو می‌شویم که حتی پیش از اینکا، اولمک و مصر باستان وجود داشتند و به‌شکلی اسرارآمیز از بین رفته‌اند.
نمونه برجسته‌ای از این تمدن‌ها، مایاهای باستانی هستند؛ تمدنی که در جنگل‌های جنوب مکزیک، گواتمالا و بلیز شکوفا شد و با سامانه نوشتاری پیچیده، فناوری پیشرفته در استفاده از لاستیک و بناهای باشکوه، از رقبای اروپایی خود قرن‌ها جلوتر بودند. با این حال، آن‌ها نیز همچون دیگران، به‌طور اسرارآمیزی ناپدید شدند.
بازار ![]()
آیا الگوی فروپاشی تمدن‌ها قابل پیش‌بینی است؟
دانشمندان در پژوهش‌های خود به الگوهای مشابهی در تمدن‌های متعدد برخورد کرده‌اند؛ از مایا گرفته تا دیگر جوامعی که روزگاری عظمت داشتند و اکنون تنها ویرانه‌هایی از آن‌ها باقی مانده است.
به باور آن‌ها، نمی‌توان از کنار تکرار این الگوها به‌سادگی عبور کرد. مدلی که توسط صفا متشری، ریاضی‌دان کاربردی، طراحی شده، موسوم به مدل پویای «انسان و طبیعت»، نشان می‌دهد که چرخه «ظهور و سقوط» یک روند تکرارشونده در تاریخ بشری است.
تمدن‌های پیشرفته، اما شکننده
در این پژوهش آمده است: «سقوط امپراتوری روم و همچنین امپراتوری‌های پیشرفته‌تری مانند هان، موریان، گوپتا و بسیاری از امپراتوری‌های بین‌النهرین، همگی گواهی بر آن‌اند که حتی تمدن‌های خلاق، پیچیده و پیشرفته نیز می‌توانند شکننده و ناپایدار باشند.»
فناوری، ناجی یا عامل نابودی؟
در ادامه مطالعه آمده است که هرچند پیشرفت فناوری می‌تواند بهره‌وری در استفاده از منابع را افزایش دهد، اما معمولاً همزمان مصرف سرانه منابع و مقیاس استخراج نیز افزایش می‌یابد. در نتیجه، اگر سیاست‌های بازدارنده‌ای برای مهار این روند وجود نداشته باشد، کارایی بیشتر عملاً با مصرف بیشتر خنثی می‌شود؟