آریا بانو - زومیت / طرح ترامپ برای رساندن فضانوردان به سیاره سرخ چقدر عملی است؟ دانشمندان به بررسی هزینه‌های هنگفت و چالش‌های این مأموریت پرداخته‌اند.
«دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور ایالات متحده، از زمان آغاز دوره‌ی دوم خود بارها از اعزام انسان به مریخ صحبت کرده است. او به‌تازگی با تکرار این مسئله گفت یکی از بزرگ‌ترین اهداف تاریخ ناسا، فرستادن نخستین انسان‌ها به سیاره سرخ است.
درحالی که ترامپ چنین مأموریتی را در دستور کار قرار داده، بودجه پیشنهادی او برای سال مالی 2026 شامل لغو ده‌ها پروژه علمی ناسا می‌شود؛ از جمله پروژه‌هایی برای مطالعه زمین، مریخ و زهره. او حتی نامزدی «جرد آیزاکمن» برای ریاست ناسا را نیز پس گرفت و هنوز نامزد جدیدی برای ریاست این سازمان معرفی نکرده است.
مجموعه تصمیمات دولت ترامپ باعث ایجاد نوعی سردرگمی در آژانس فضایی شده و میان دانشمندانی که معمولاً در مأموریت‌های ناسا مشارکت دارند، بر سر حمایت یا مخالفت با طرح اولویت قراردادن سفر به مریخ، دوگانگی ایجاد کرده است. مجله نیچر در گزارشی جدید با کارشناسان مختلف گفتگو کرده تا نظرات تخصصی آن‌ها را درباره امکان‌پذیری سفر به مریخ جویا شود.
بودجه ناکافی
ناسا از دهه‌ها پیش خواهان اعزام انسان به مریخ بوده؛ اما محدودیت‌های فناورانه و مالی باعث شده است که طبق برنامه‌های فعلی، این هدف احتمالاً تا دهه 2040 به تعویق بیفتد. اما ترامپ خواهان تسریع این روند است.
در تاریخ 30 مه، کاخ سفید پیشنهاد کرد که در سال 2026 حدود یک میلیارد دلار صرف برنامه‌های مریخی شود، از جمله تحقیقات برای ساخت لباس‌های فضانوردی جدید و سامانه فرود فضانوردان. در طرح بودجه ناسا آمده است: «این سرمایه‌گذاری‌ها فناوری‌های لازم برای اکتشافات آینده در مریخ و در نهایت مأموریت‌های سرنشین‌دار به این سیاره را فراهم خواهند کرد.»
به گفته متخصصان سیاست‌گذاری فضایی، اگر ناسا واقعاً بخواهد تمرکز خود را بر اعزام انسان به مریخ بگذارد، باید بودجه‌اش را به‌طور چشمگیری افزایش دهد. مأموریتی انسانی به مریخ احتمالاً صدها میلیارد دلار هزینه خواهد داشت که طی چند سال مصرف می‌شود. این در حالی است که بودجه سالانه فعلی ناسا برای تمام برنامه‌هایش به زحمت به 25 میلیارد دلار می‌رسد و ترامپ پیشنهاد داده که این مقدار به کمتر از 19 میلیارد دلار کاهش یابد. «جان گرونزفلد»، اخترفیزیک‌دان و فضانورد پیشین ناسا که از 2012 تا 2016 رهبری برنامه‌های علمی آژانس را بر عهده داشت، می‌گوید: «در حال حاضر، با بودجه‌هایی که پیشنهاد شده، نمی‌توانیم انسان‌ها را به مریخ بفرستیم.»
اظهارات اخیر ترامپ درباره مریخ، یادآور تصمیم‌هایی است که او در دوره نخست ریاست‌جمهوری‌اش گرفت؛ زمانی که در سال 2017 اعلام کرد ناسا باید فضانوردان را به ماه بازگرداند. در سال 2022، ناسا یک موشک غول‌پیکر را برای تحقق این هدف آزمایش کرد، اما آن مأموریت به نام «آرتمیس 1» بدون سرنشین بود. هنوز چالش‌های فنی زیادی باقی مانده تا بتوان انسان را روی سطح ماه فرود آورد؛ هدفی که فعلاً برای سال 2027 تعیین شده است.
یکی از چالش‌ها در مسیر بازگشت به ماه، موفقیت در پرتاب «استارشیپ» است؛ موشکی عظیم که توسط شرکت فضایی اسپیس ایکس در دست ساخت قرار دارد. طبق برنامه، موشک بزرگ ناسا ابتدا فضانوردان را به مدار ماه می‌برد و سپس آن‌ها سوار بر استارشیپ به سطح ماه خواهند رفت. اما استارشیپ هنوز حتی یک بار هم به‌طور موفقیت‌آمیز به مدار زمین نرسیده، چه برسد به آنکه بتواند پرتاب‌های مکرر و سوخت‌گیری‌های فضایی مورد نیاز برای فرود روی ماه را انجام دهد. آخرین پرواز آزمایشی آن نیز 27 مه با انفجار پایان یافت.
چند روز پس از انفجار استارشیپ، «ایلان ماسک»، مدیرعامل میلیاردر اسپیس ایکس که به ترامپ مشاوره می‌دهد، گفت همچنان امیدوار است نخستین استارشیپ را سال آینده به سوی مریخ بفرستد. برخی دانشمندان با توجه به نقش ماسک در این پروژه، از ایده فرود انسان بر مریخ دلسرد شده‌اند. این کارآفرین فناوری مدت‌هاست از استعمار سیاره سرخ سخن می‌گوید، اما اخلاق اجتماعی یا هنجارهای بین‌المللی را در نظر نمی‌گیرد.
در ماه‌های اخیر، ماسک در تلاش دولت ترامپ برای کوچک‌سازی دولت آمریکا و کاهش بودجه علمی نقش کلیدی ایفا کرده، در حالی که به احتمال زیاد شرکت او برای دریافت قراردادهای میلیاردی از دولت در مسیر سفر به مریخ رقابت خواهد کرد.
محیط دشوار
بااین‌حال، برخی دیگر از دانشمندان نسبت به چشم‌انداز فرود انسان بر مریخ هیجان‌زده‌اند. ناسا پیش‌تر چندین مأموریت رباتیک به مریخ انجام داده و کاوشگرهایی مانند «کیوریاسیتی» و «پرسویرنس» را به آنجا فرستاده است. برخی پژوهشگران می‌گویند حضور انسان می‌تواند کاوش‌ها را سریع‌تر پیش ببرد و درک بهتری از اینکه آیا مریخ زمانی میزبان حیات فرازمینی بوده یا نه، به ما بدهد.
«تانیا هریسون»، سیاره‌شناس مؤسسه فضایی Outer Space که در اتاوای کانادا قرار دارد، می‌گوید: «اگر واقعاً بخواهیم به این پرسش پاسخ قطعی بدهیم که آیا مریخ حیات داشته یا دارد، فکر می‌کنم باید انسان‌ها را به آنجا بفرستیم.»
فضانوردان اعزامی به مریخ در معرض مشکلات جسمانی و سلامتی فراوانی خواهند بود
حتی حامیان ایده سفر به مریخ نیز هشدار می‌دهند که این مأموریت نه‌تنها بسیار پرهزینه خواهد بود و منابع مالی بسیاری از برنامه‌های پژوهشی دیگر را به خود اختصاص خواهد داد، بلکه با خطرات جسمی قابل توجهی نیز همراه است. فضانوردان در مسیر خود به مریخ با انزوای شدید و دوزهای بالایی از پرتوهای کیهانی مرگبار روبه‌رو خواهند شد. حجم این پرتوها به‌مراتب بیشتر از آن چیزی است که تاکنون در ایستگاه‌های فضایی یا حتی مأموریت‌های قمری تجربه شده است.
اگر فضانوردان موفق به فرود روی مریخ شوند، باید پس از سفری طولانی در بی‌وزنی، بدون از پادرآمدن از فضاپیمای خود خارج شوند و در محیطی بسیار سرد شروع به کار کنند؛ جایی که خاک پر از مواد شیمیایی سمی است و تقریباً هیچ اکسیژنی برای تنفس وجود ندارد. افزون بر این، باید با طوفان‌های غبارآلود و ساینده دست‌وپنجه نرم کنند.
البته راهکارهایی وجود دارد، مانند زندگی در تونل‌های گدازه‌ای زیرزمینی که در گذشته‌های دور بر اثر فعالیت‌های آتشفشانی شکل گرفته‌اند. این فضاها می‌توانند از فضانوردان در برابر تشعشعات و طوفان‌های گردوغبار محافظت کنند.
بااین‌حال، دانشمندان می‌گویند بازدید از مریخ با محیطی خصمانه و خطرناک، سخت‌تر از سفر به قطب جنوب است و ریسک‌هایی به‌مراتب بیشتر خواهد داشت. «اریک آنتونسن»، پژوهشگر فیزیولوژی فضایی در بیمارستان عمومی ماساچوست در بوستون، در کنفرانسی درباره اکتشافات انسانی در فضا که 28 مه برگزار شد، گفت: «می‌خواهم این تصور غلط را از بین ببرم که انسان‌ها در چنین مأموریتی حالشان خوب خواهد بود.»
علم در حاشیه یا در مرکز تصمیم‌گیری؟
طرح پیشنهادی ترامپ احتمالاً از حمایت برخی نمایندگان کنگره آمریکا برخوردار خواهد شد. این افراد ممکن است به تخصیص حداقل بخشی از بودجه عظیم موردنیاز برای سفر به مریخ رأی مثبت دهند؛ چرا که مشتاق‌اند پیش از آژانس فضایی در حال رشد چین به دستاوردهای بزرگ فضایی برسند. چین اعلام کرده قصد دارد تا سال 2030 فضانوردانش را به ماه بفرستد و پس از آن، مأموریتی انسانی به مریخ انجام دهد.
به همین دلیل، برخی دانشمندان مصمم‌اند که از شرایط موجود بیشترین بهره را ببرند. «بروس جاکوسکی»، سیاره‌شناس دانشگاه کلرادو بولدر، می‌گوید: «با توجه به اینکه ناسا به‌طور فعال در حال برنامه‌ریزی برای طراحی ساختار مأموریت‌های انسانی است، ما معتقدیم که علم باید در این فرآیند نقش داشته باشد.» او و تعدادی دیگر در سال 2023 مطالعه‌ای را هدایت کردند که اهداف علمی کلیدی مأموریت‌های انسانی را شناسایی کرد؛ از جمله تحقیق درباره حیات فرازمینی که ممکن است فضانوردان در مریخ با آن مواجه شوند.
نمونه‌های جمع‌آوری شده توسط مریخ‌نورد پرسویرنس اطلاعات زیادی درباره شرایط مریخ به ما خواهد داد
به گفته جاکوسکی، ناسا در کوتاه‌مدت باید اولویت را به یک مأموریت رباتیک برای بازگرداندن نمونه‌های سنگ، خاک و هوا اختصاص دهد که توسط مریخ‌نورد 2٫7 میلیارد دلاری پرسویرنس جمع‌آوری شده‌اند. او معتقد است این مأموریت نه‌تنها توانمندی ناسا در ارسال و بازگرداندن فضاپیما از مریخ را اثبات خواهد کرد، بلکه به دانشمندان امکان می‌دهد که نمونه‌ها را برای یافتن نشانه‌هایی از حیات و بررسی میزان سمی‌بودن سطح مریخ تحلیل کنند. بااین‌حال، ناسا تاکنون در تأمین بودجه لازم برای این مأموریت با مشکل روبه‌رو بوده و ترامپ نیز پیشنهاد داده آن را لغو کنند.
از دید «جان گرونسفلد»، ناسا باید بر ساخت یک ساختار ساده و مؤثر برای اعزام انسان به مریخ تمرکز کند. به‌عنوان مثال، این کار می‌تواند شامل آزمایش نسل جدید لباس‌های فضانوردی در ایستگاه فضایی بین‌المللی باشد، بدون اینکه فضانوردان مجبور به ساخت پایگاه‌های دائمی در ماه شوند. او می‌گوید: «ما باید نهایت استفاده را از فناوری‌هایی که در اختیار داریم ببریم.»
در نهایت، فارغ از اینکه ناسا، کنگره یا ترامپ چه تصمیمی بگیرند، تانیا هریسون معتقد است که فضای سیاسی کنونی، چالش بزرگی برای آینده برنامه‌های فضایی است. او نگران است که طرح‌های ارائه‌شده در هفته گذشته، ادامه‌دار نباشند: «آیا این فقط یک هیاهوی مقطعی است؟ و آیا مریخ تا سال آینده به فراموشی سپرده خواهد شد؟»
بازار ![]()